Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 120
Jón Viðar Jónsson
Af Hafnar-íslendingum á
dönsku leiksviði 19. aldar
í síðasta hefti af Tímariti Máls og menningar ritar Hannes skáld Pétursson
skemmtilega grein, sem hann nefnir „Á fjölunum í Höfn“. Segir þar frá því
uppátæki danska skáldsins Henrik Hertz að gera sérkennilegan Islending að
persónu í leikriti sínu, Besoget i Kebenhavn (Kynnisferðin til Kaupmanna-
hafnar), er flutt var á sviði Konunglega leikhússins í októbermánuði 1860.
Þetta mæltist eitthvað misjafnlega fyrir meðal íslendinganna í borginni, sem
þótti a.m.k. sumum vegið að þjóðlegum heiðri sínum. Var Benedikt Gröndal
í þeim hópi og setti saman skammavísu um Hertz í bréfi til vinar síns Jóns
Árnasonar þjóðsagnasafnara.
Löngu seinna rifjaði Gröndal upp atburðinn í sjálfsævisögu sinni, Dcegra-
dvöl.1 Þar segir hann m.a. frá því, að leikurinn hafi „fallið niður um stund“
sökum orðróms um, að einn hinna stærstu og sterkustu Hafhar-íslendinga,
Stefán Thorstensen, hygðist berja á leikaranum sem hafði tekið að sér
hlutverk íslendingsins skringilega. Sá hét Kristian Mantzius og var meðal
fremstu skopleikara Dana; lék t.d. fyrstur manna Kranz kammerráð í Ævin-
týri á gönguför eftir J. Chr. Hostrup sem orðið hefur öðrum dönskum
gamanleikjum vinsælli á íslandi.2
Hannes Pétursson gerir því skóna, að Hertz hafi fyrstur danskra leikskálda
notað íslending sem fyrirmynd að kómískri leikpersónu. Svo er þó ekki.
Nokkrum árum fyrr, árið 1852, var sýndur í Casino-lerkhúsi gamanleikurinn
En Fortid eftir Poul Chievitz og Adolph Recke. Frá þessu er sagt í grein í
mánaðarritinu Sunnanfara árið 1894. Höfundur hennar var Ólafur Davíðs-
son náttúrufræðingur og þjóðsagnasafnari og ber hún heitið „íslendingar í
tveimur dönskum leikritum11.3 Segir Ólafur þar allítarlega frá hinum íslensku
persónum í báðum leikritum, aukþess sem hann lumar á fyllri upplýsingum
um aðdragandann að sýningu Kynnisferðar Hertz en Gröndal í Dœgradvöl.
Er því vel þess virði að líta í skrif hans í framhaldi af grein Hannesar til að
fræðast ofurlítið nánar um þessi mál.
Upphafið á grein Ólafs hljóðar svo:
118
TMM 1998:2