Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 78

SVEINN EINARSSON
syngur - enn eitt táknrænt nafnið - og týnir sér, milli þeirra stendur Ljóna
Ólfer og lærir söng þó vita laglaus sé - og gengur í stromp elds og eyðingar
og er úr sögunni, milli þeirra stendur hún Anda okkar - og villist líka af vegi.
En milli þeirra stendur einnig prjónakonan Sólborg, sem eftir að prjóna-
stofufólk hefur allt gengið í gegnum sína Völuspá, fylgir sínum frelsara og
finnur í lokin hið eilífa himnaríki. Þannig var einnig bitist um sálir í siðbótar-
leikjum miðalda - svokölluðum moralités - og nöfn þeirra afla sem þar
tókust á voru ekki síður gagnsæ eða táknleg: trú, von, dyggð eða öfund,
ágirnd, græðgi, óhóf.
Hver er þá þessi blessaður frelsari? Satt að segja er hann dreginn harla
fáum dráttum í leiknum, og honum hættir til að tala í spakyrðum og
málsháttum, sem stuðlar ekki að því að gera hann mennskari. f sambandi
þeirra Sine manibusar og Sólborgar segir holdið til sín. Samband þeirra
Ibsens Ljósdals og prjónakonunnar er allt annars eðlis og upphafið, en þó á
Ljósdalur til mannleg viðbrögð eins og þegar honum þykir við vinkonu sína,
sem eftir sjö ára samvinnu leigir í þrengingum sínum frá þeim húsnæðið án
þess að láta hann vita.
Og hvað boðar þá þessi blessaði frelsari annað en hlusta á fugla? Líkt og
þeir séra Jón Prímus og pressarinn, sem þjónusta mikilfengleik alheimsins
með lítilfjörlegri sýslan eins og að gera við skrár og prímusa eða pressa föt,
lætur hann sér einnig nægja að líma „plaggötin sín þar sem hugurinn býður,
ekki til að breiða út kenningar, heldur til að minna menn á það sem fer í sjó
og sökkur ekki, fer í björg og brotnar ekki, fer í eld og brennur ekki.“5 Þetta
er líkt og Kristnihaldinu, þegar Tumi Jónsen safnaðarformaður er spurður
um kenningu séra Jóns Prímusar, þá svarar hann því til, að menn hafi eklci
veitt því athygli að hann hefði neina sérstaka kenningu og það líki mönnum
vel, hann séra Jón hafi boðað fátt hér áður fyrr og enn færra nú, sem betur
fer myndi margur segja. „Kenníngar eru til skemtunar hefur mér alla tíð
fundist.“6 En báðir taka þeir séra Jón og Ibsen Ljósdal allsnægtaborðið gilt.
En hvað er þá Ibsen að skjóta upp kollinum í þessu samhengi? Hvað
boðaði hann? Hvað tók hann gilt? í áðurnefndum persónulegum minnis-
greinum Halldórs segir hann:
Lengi hefur sú spurning strítt á þann sem hér heldur á penna, hversu
farið skulið með mann nokkurn sem við skulum kalla Plús Ex. Hver
er Plús Ex? Það er sú boðflenna með aungu nafhi og óglöggu vegabréfi
sem ævinlega er viðstödd líkt og gluggagægir hvar sem gripið er ofan
í skáldsögu. Þessi herra er aldrei svo smáþægur að setjast aftast í
persónuröðinni, heldur sættir sig ekki við annað en öndvegi nær
miðju fr ásagnarinnar, jafnvel í sögu þar sem höfundur gerir sér þó alt
far um að samsama ekki sjálfan sig sögumanninum.7
76
TMM 1998:2