Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 71

AF GJÖRNINGAMANNl
manífestó umhverfisverndar á íslandi og úthrópun á oívirkjunar- og stór-
iðjublindu íslenskra valdhafa.10
Minningagreinarnar setja síðan mestan svip á síðustu söfnin, samfelld
jarðarför eða „heljarhrun“ svo við tökum aftur líkingu úr Miklahvellsfræð-
um. Minningagreinar Halldórs eru ekki alltaf ýkja persónulegar, hann dreg-
ur upp myndir af samferðamönnum sem hafa snert æviferil hans og
sjónarsviptirinn temprast iðulega af framhaldslífi þeirra í endurminning-
unni. Undantekning eru eftirmælin um Tómas Guðmundsson í lokabind-
inu: Og árin líða (1984). Hér kveður við sársaukafyllri tón. Athygli vekur
setning um „andrúmsloft þar sem bestu vinir hittast einsog ff amandi menn“,
og kann að vísa til hinnar hugmyndafræðilega baráttu sem stíaði þeim
góðvinum í sundur en hafði nú verið gerð upp gjaldþrota. „Sá ormur sem
nagar alt lifandi niður í rót, og kappkostar að gera álfurnar að eyðimörku,
hröktist inn í lífokkar skálda.“11
Það má síðan heita táknrænt að þessu lokabindi skuli ljúka með endur-
prentun á upphafsessegjunni á ferli Halldórs: Kaþólskum viðhorfum. Þar er
reyndar að finna allt sem einkennir áróðurs- og ritdeilumanninn Halldór.
Vörnin fyrir kaþólskuna og páfann er að breyttu breytanda sú sama og fyrir
kommúnismann og Stalín.
... þótt hæstu embætti kirkjunnar væri lögð á herðar óargadýrum og
þótt páfinn í Róm væri varúlfur, þá gæti hann ekki lýst neinu yfir í
nafhi kirkjunnar sem ekki væri sannleikur . . . Óskeikulleiki kirkj-
unnar og guðdómur Krists stendur og fellur hvort með öðru.12
Öll er ritgerðin andsvar við ádeilu Þórbergs Þórðarsonar á kaþólsku kirkjuna
í Bréfi til Láru (1924). Þórbergur hafði m.a. fundið kaþólskunni til foráttu
að læsi væri mjög ábótavant í löndum þar sem hún er ráðandi. Þá gerir
Halldór sér lítið fyrir og lýsir því yfir að kunnátta í lestri sé enginn mælikvarði
á manngildi: „Sú er amk mín reynsla um ýmsa þá ágætustu menn sem ég hef
kynst, að þeir voru ólæsir, en hinsvegar hafa þaufáu illmenni sem ég hefkomist
í tæri við verið prýðilega tes“.13
Áberandi um síðustu söfnin tvö er endurnýjaður áhugi á kaþólskum
efnum og bendir til að Halldór hafi verið kominn í hring. Spurningu Svíans
Haralds Gustafsson um pólitík svarar hann svo árið 1981: „Ég er búinn að
vera kaþólskur frá 1923. Það er allt og sumt.“14 Og hér er ekkert hálfverk á
færslu röksemdanna, fremur en endranær, með tveimur greinum sýnir
Halldór fram á að íslenskar kirkjujarðir séu eign páfans í Róm!15 Alsíðasta
bókin sem Halldór gekk frá til útgáfu er síðan Dagbók hjá munkum, æsku-
verkið frá 1923 í endursýn 1987.
TMM 1998:2
69