Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 35

OFAR HVERRl KRÖFU
Skáldskapurinn, og kannski einmitt helst lýríkin, er ekki fegurðin, en líkneski
hennar eða mynd. Fegurðin á ekki samastað í mannlífinu, en hún getur birst
okkur í þessum spegli - sem er meira en glerið tómt vegna þeirrar fegurðar
sem hann hefur eitt sinn speglað. Það er hlutverk Ólafs Kárasonar að
varðveita þennan spegil, og færa hann þeim sem aumastur er í jarðlífinu. Að
því leyti geymir Heimsljós sömu grundvallarhugsjón listarinnar og Sjálfstætt
fólk, þar sem segir að samlíðunin sé uppspretta hins æðsta söngs, en ekki
skilningurinn á baráttunni milli tveggja skauta.23
Listin er hér orðin eins konar spegilmynd fegurðarinnar, en fegurðin sjálf
er bæði þessa heims og annars, og sá sem reynir að fanga hana á á hættu að
glata henni. Halldór finnur fegurð þessa heims í konunni, í ljóðlistinni, hjá
Hamsun, en hann finnur fegurð annars heims í hinni fornu kaþólsku sögu
um Maríu. Maríu saga verður Halldóri kær spegill, einsog spegill Beru Ólafi
vegna þeirrar fegurðar sem hún eitt sinn hefur birt hinum trúuðu.
Það ekki bara af stílrænum ástæðum sem Halldór vill forðast ofskýringu
einsog hér kemur fram, það er grundvallarþáttur í skilningi hans á listinni.
Á erfiðustu stundum Ólafs Kárasonar heyrum við að hann eigi ósýnilegan
vin „sem eingum mun nokkru sinni takast að nefna“ (Fegurðin, 102).
Fegurðin var hinn ósýnilegi vinur Halldórs Laxness.
í miklu sólskini. Að lokum sjáum við listskilning Halldórs í vinnubrögðum
hans við lokaorð Heimsljóss. Hann fágar táknmyndirnar, en lætur smám
saman fenna yfir táknmiðin, hylur spor sín. í kompunni um Hús skáldsins
er hann farinn að velta fyrir sér lokaköflunum; hann skrifar hjá sér hluti á
borð við þessa: ,Að elska himininn, hún og himinninn - eitt. Skáldið elskar
himininn“ (Mk III, 181; „þegar hann geingur á jökulinn geingur hann inn í
himininn - án dauða“ (s. st.); „Hann neitar að sjá í henni annað en hina
eilífu fegurð, fegurðina sem tákn ódauðleikans" (183). Tengslin við stúlkuna
eru skýr, það er hún sem býr hinum megin við jökulinn og sem hann er
farinn að finna. í þessa kompu eru lokaorðin líka tekin að mótast: „Sól
upprisudagsins. Og fegurð himinsins mun ríkja ein“ (230).
I annarri minnisbók, þar sem rætt er um Eyjaíjallajökul sem síðustu mynd
verksins, má finna fýrstu gerð lokahlutans:
Hann hefur mælt sér mót við sólarupprás páskamorgunsins. Skv.
þessum orðum: Hugsaðu um mig þegar þú ert í miklu sólskini. Hann
svarar: Þú ert sólskinið sjálít [...] Lýsingin af því þegar hann læðist
burt klukkan 4 að morgni og túnglið skín við honum í hásuðri. Hann
ætlar að vera kominn á jökulinn í sólarupprás. Heldur áfram leingra
og leingra, hin smærri fjöll, þau sem mest bar á úr bygðum verða að
TMM 1998:2
33