Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 74

Sveinn Einarsson
Hugleiðingar um laxneskar
persónur, einkum leikper-
sónur
Ibsen Ljósdal
Persónur hjá Laxness heita oft svo sérkennilegum nöfnum, að ógerningur er
að láta sem þar ráði nein tilviljun. Það er engu líkara en Halldór hafi gripið
til aðferða fáránleikastefnunnar við sumar nafngiftir í skáldsögum sínum,
löngu áður en sú stefna var formlega upp fundin. Eða hvað segja menn um
þá persónu í Sjálfstæðu fólki, sem Halldór velur nafnið Ingólfur Arnarson
Jónsson á þeim árum þegar allir helstu glæpamenn landsins báru nöfn eins
og Ríkharð Wagner Jónsson eða Hallgrímur Pétursson Guðmundsson?
Uppnefningaráráttu íslendinga fann Halldór ódauðlegt form í Pétri Þrí-
hrossi í Heimsljósi. Maðurinn sem missti glæpinn í íslandsklukkunni verður
manni minnisstæðari fyrir nafnleysi sitt en þótt hann hefði heitið Jón og er
þó Jón Jónsson úr Kjósinni svosem nógu eftirminnilegur. Hið ljósa man
landsins heitir ekki Þórdís eins og fyrirmyndin, heldur Snæfríður og sjá nú
allir menn, að hún gat aldrei heitað neitt annað. Eða svo við fikrum okkur
nær nútímanum, hvar er doktor Búi Árland búi og hvert er það land sem
hann ræður?
Sumar nafngiftir Halldórs í leikritunum eru gagnsæjar í líkan máta, aðrar
valda heilabrotum, af því að skáldið slettir ekki bleki út í bláinn. Meira að
segja gætir þessa, eins og Stefán Baldursson hefur bent á, þegar í fyrsta
leikritinu, Straumrofi (1934), sem annars er ekki táknsæisverk.1 Gæa er
móðir jörð, Loftur faðirinn geispar golunni, Alda dóttirin berst eins og bára
á hafi, himinn, jörð og haf; það vantar bara eldinn, en öll heita þau Kaldan
og þeirra heimur er kalinn. Leikurinn fjallar um frosna borgaralega siðgæðis-
vitund. Listamaðurinn Már er svo fugl sem flýgur, Dagur Vestan hin vestræna
heimsmenning í gervi tæknivæðingarinnar, sem heldur ekki flytur með sér
nema tímabundna lausn á neinum vanda. Leikurinn er hins vegar ritaður
með raunsæislegum hætti og tilraun til að leika hann í hálfkæringi á áttunda
72
TMM 1998:2