Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 150

RITDÚMAR
vísi sem gat ekki borið hönd fyrir höf-
uð sér (bls. 77).
[Kolbeinn] hafði náð í Guðbjörgu og
tekist að lifa með henni í farsælli sam-
búð í hartnær tuttugu ár. Tryggur sem
tryggasti hundur. Og nú var sonur
þeirra farinn að læra nudd (bls. 177).
Lesanda er illa gefið færi á að draga eigin
ályktanir af framferði persónanna. Hins
vegar er margt lagt undir í Ástfóstri: sið-
ferði fósturdeyðinga eins og stendur á
einum stað í bókinni (bls. 113), framhjá-
höld, skyldur presta og lotugræðgi ber
hæst og er kannski hvert efni um sig ærið
umfjöllunarefni einnarbókar. Rúnar Helgi
fellir ekki palladóma í þeim málum sem
hann leggur fyrir heldur eftirlætur þar les-
endum að taka afstöðu. En eitthvað í frá-
sagnarstílnum gerir það að verkum að per-
sónurnar ganga ekki með tilvist sína alla
leið inn í hjartað á lesandanum.
Móðir Teklu er undarlega fjarlægt
góðmenni, stendur með dóttur sinni í
einu og öllu en fær ekkert vægi á síðum
bókarinnar. Faðir Teklu birtist að sama
skapi bara til að finna að verkum hennar
- hans hlutverk er þá væntanlega að
brjóta hana niður og reka hana í fangið
á lotugræðginni sem einokar sérstakan
tíma lífs hennar eins og vel falinn elsk-
hugi árum saman. Matthías er líka ein-
hver millimaður í lífi Teklu, afar óminn-
isstæður staðgengill ástar meðan Tekla er
enn að gera upp við sig. Einnig hann sér
ekki sólina fyrir henni.
Hin siðferðilega spurning sem maður
heldur í upphafi að sé þungamiðjan: Er
réttlætanlegt að eyða fóstri? missir fljótt
þungann. Fósturlífið sveimar að vísu yfir
sögunni frá upphafi til enda, hugleiðing-
ar þess og getgátur um kyn sitt og framtíð
ef . . . og heldur þannig að vísu þessari
áleitnu spurningu að lesendum. Það
(enda talar það alltaf um sig í hvorug-
kyni) veltir fyrir sér hvernig líf sitt hefði
orðið og foreldranna og viðheldur vissu-
lega spurningunni: Á það enga samleið
með sínum líkum; þarf það að rangla
eitt og eytt um ókunna stigu að leita sér
lífs? Efnið er gríðarlega viðkvæmt en saga
hins eydda fósturs á svo sannarlega rétt á
sér, saga sem margir hafa lifað - eða dáið.
Sagan er vaðandi í vísunum, einkum í
fornan bókmenntaarf. Slíkt getur orðið
tilgerðarlegt ef það fellur ekki vel að efh-
inu en hér er um menntafólk að ræða sem
að sumu leyti er verið að jafna til hinna
fornu hetja. Það stendur kannski ekki
undir neinum stóryrðum en á vissulega
stundum um tvo kosti að velja og hvor-
ugan góðan. Rétt eins og sagan Ástfóstur
bítur í skottið á sjálff i sér í lokin er breysk-
leiki mannlegur og gengur aftur í hverri
kynslóðinni á fætur annarri. Vandamál
10. aldar eru ekki fyrnd heldur hggja hér
í gegnum 17. öldina til samtíma okkar.
Stíll Rúnars Helga er einnig mjög
meðvitaður. Hann velur orð af vand-
virkni og raðar saman með það fyrir aug-
um að skapa nýtt samhengi. Slík viðleitni
til nýsköpunar getur fallið hvorum meg-
in hryggjar sem er. Mér finnst honum
lánast að krydda málið vel, sbr. „Að svo
mæltu sigu þau niður á mottuna og séra
Kolbeinn smó aftur inn í skreipan helgi-
dóm móður minnar“ (bls. 50); „Ég er
andleg innrétting, ég er tilfinning, ég er
kennd, summa lasta og kosta“ (bls. 240)
auk ótal margra valinkunnra orða. Bókin
er þannig hin læsilegasta; bók með sögu-
þráð, spennu, óvæntum lokahnútum og
afar verðugum viðfangsefhum sem jafh-
framt sliga hana mest. Persónusköpunin
geldur nefnilega fyrir það hvað höfundi
er mikið í mun að bjóða lesendum upp
á siðferðileg álitamál, ástunda fordóma-
leysi, umburðarlyndi - og afstöðuleysi.
Berglind Steinsdóttir
Að týna tölunni
Kristín Ómarsdóttir: Elskan mín ég dey. Mál
og menning 1997. 206 bls.
Á kvöldin er gott að sitja í rökkrinu
með bræðrum sínum og tala um dauð-
148
TMM 1998:2