Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 89

LEITIN AÐ UPPTÖKUM NÍLAR
átti hann samkvæmt níu ára gamalli vitrun aðeins eitt ár eftir ólifað: „þetta
var skáldsagan sem ég hafði heitstreingt að skrifa áður en ég yrði sautján ára;
deya síðan glaður." (S 9) Þó er vandvirknin farin að láta á sér kræla. Þegar
faðir hans leggur að honum að halda áffam í skólanum segir Halldór að Barn
náttúrunnar komi fyrst, skólinn svo: „Ég sagði að hver stund sem mér ynnist
næði færi til þess að hreinrita þó ekki væri nema eina eða tvær línur í senn
af Barni náttúrunnar. Annað varð að mæta afgángi.“ (S 42). Þrátt fyrir það
skilur hann „barnið“ eftir í próförk heima á Islandi í ákafa sínum að komast
út í heim. Þá var hann þegar orðinn afhuga bókinni og segist skammast sín
fyrir hana þegar hann snýr aftur til landsins og fer með veggjum. Hvergi er
þó að fínna efasemdir um að rétt hafi verið að gefa Barn náttúrunnar út,
enda segir á einum stað að það „spilli ekki mannorði neins á íslandi að gefa
út bók, jafnvel þó þeim fáu sem lesa hana finnist hún vond.“ (G 221). Um
áðurnefndar ritæfingar sem Halldór stundaði í Kaupmannahöfn veturinn
1919 segir hins vegar: „Hepni að ég taldi mér ekki trú um að það væru
bókmentir sem ég var að skrifa; fyrir bragðið sendi ég ekkert frá mér.“ (Úev
199). Þarna er greinileg þversögn í skoðunum Halldórs en sögumaður er
sammála hvoru tveggja, rétt eins og sá ungi maður sem látinn er taka
ákvarðanirnar.
Smásögurnar dönsku, sem Halldór skrifar af fjárskorti fyrir áeggjan
Björns Halldórssonar bullast uppúr honum, enda hafði heimurinn „frá
bernsku birst mér í eintómum söguefhum.“ (Úev 138). „Den tusindárige
Islænding" „ffemur“ Halldór á einni nóttu (Úev 139) og ekki verður séð að
hann leggi meiri vinnu í hinar sögurnar, enda fjallar hann hæðnislega um
þær og tildrög þeirra. Þó lætur sögumaður það fylgja með að Berlingske
Tidende sé virt blað og að kunningi hans, Jón frá Hlíð, hafi reynt að fá sögu
effir sig birta þar og ekki tekist, endaþótt hann hafi verið prýðilegur rithöf-
undur.
Upp úr þessu fær Halldór hugmynd að sögunni um Þórð frá Kálfholti og
þá kemur annað hljóð í strokkinn. Hann fær vitrun um að yfirgefa Dan-
mörku og fara til Svíþjóðar: „ég er sautján ára og ætla að verða skáld eða að
minstakosti rithöfundur, og því kalli fýlgir barátta örðugleikar og jafnvel
neyð.“ (Úev 160). Á hóteli í Helsingjaborg fara vinnubrögð Halldórs að
minna á það sem hann stundaði síðar, sat aldrei skemur yfir verki sínu en
fimm til sex klukkustundir á dag og fer þess á milli í langar gönguferðir.
Það er engin tilviljun að glíman við ritverkið Salt jarðar, sögu kotbóndans
Þórðar í Kálfholti, skuli vera fyrsta bókmenntasköpunin sem sögumaður
lætur aðalpersónu sína taka alvarlega. Þórður þessi varð síðar að Bjarti í
Sumarhúsum og saga hans, Sjálfstætt fólk, eitt af meginverkum Halldórs
Laxness. Þórður er þannig mikilvægt skref í átt til þess sem varð og sköpun
TMM 1998:2
87