Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 100

100 TMM 2012 · 4
Egill Arnarson
Slóði Hag-
mennisins
Stefán Snævarr: Kredda í kreppu: Frjáls-
hyggjan og móteitrið við henni. Heims-
kringla, háskólaforlag Máls og menn-
ingar: Reykjavík 2011.
Einar Már Jónsson: Örlagaborgin: Brota-
brot úr afrekasögu frjálshyggjunnar –
fyrri hluti. Ormstunga: Reykjavík 2012.
Ekki leið langur tími frá því þrír helstu
bankar landsins féllu haustið 2008 uns
bækur tóku að birtast um ástæður þess
og aðdraganda. Sjónarhorn höfunda
voru nokkuð ólík, m.a. röktu starfs-
menn og jafnvel stjórnendur bankanna
reynslu sína af hugarfarinu og vinnu-
menningunni sem þreifst innan þeirra
og hafði þær afleiðingar sem allir
þekkja.1 Segja má að þannig hafi orðið
til ákveðin bókmenntagrein sem náð
hafi hápunkti sínum og endalokum með
Rannsóknaskýrslu Alþingis vorið 2010.
Enda þótt skýrslunni hafi ekki verið
ætlað að eiga lokaorðið um efnið virðist,
kannski af skiljanlegum ástæðum, ekk-
ert rit hafa komið út eftir hana sem
hefur sögu bankahrunsins og tengdra
atburða að meginumfjöllunarefni. Þess í
stað tóku bækur að birtast sem deildu á
þá stjórnmálalegu hugmyndafræði sem
á að hafa búið hegðun bankanna, laga-
legri umgjörð þeirra og stefnu, að baki,
a.m.k. frá því þeir voru einkavæddir. Er
þar átt við frjálshyggjuna eða nýfrjáls-
hyggjuna, eins og hún hefur verið nefnd
á sl. áratugum. Fyrst í þessum flokki
kom út greinasafnið Eilífðarvélin, sem
skoðaði umrædda hugmyndafræði á
gagnrýninn en nokkuð mismunandi
hátt, en svo rit Stefáns Snævars, Kredda
í kreppu: Frjálshyggjan og móteitrið við
henni, og Örlagaborgin: Brotabrot úr
afrekasögu frjálshyggjunnar – fyrri
hluti eftir Einar Má Jónsson.3 Verður
hér gerð grein fyrir tveimur síðast-
nefndu bókunum.
Ítarlegir ritdómar hafa birst um þess-
ar bækur í tímaritinu Þjóðmálum4 þar
sem þeim ásökunum er hafnað að frjáls-
hyggjan hafi átt sök á bankahruninu. En
rit af sama umfangi frjálshyggjunni til
varnar hefur ekki litið dagsins ljós. Þau
sem þó hafa komið út snúast fremur um
að kynna trúarleg rök fyrir græðgi5 eða
að boða – í formi sjálfshjálparrits –
útópíska samfélagssýn þar sem tryggt sé
að opinberar eftirlitsstofnanir o.fl. dragi
ekki úr persónulegri ábyrgð hvers og
eins á eigin lífi.6
En hvað einkennir þessi tvö upp-
gjörsrit við frjálshyggjuna? Svo óvenju-
lega vill til að höfundar Kreddu í kreppu
og Örlagaborgarinnar eru báðir
háskólakennarar sem dvalið hafa og
starfað áratugum saman erlendis en
segjast hafa fundið hjá sér þörf til þess
að reyna að forða landsmönnum undan
frekari áföllum af völdum umræddrar
stefnu. Hvorugur þeirra lýsir sér sem
mótföllnum kapítalísku hagkerfi, heldur
aðeins þeirri stefnu við rekstur þess sem
frjálshyggjan er. Það er sammerkt með
báðum höfundum að rit þeirra eru að
stórum hluta skrifuð hagfræðinni til
höfuðs. Umfram allt vakir þó fyrir þeim
að taka hana niður af stalli raunvísinda
D ó m a r u m b æ k u r