Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Side 104

D ó m a r u m b æ k u r
104 TMM 2012 · 4
nokkur hafi tilburði til að vefengja þær“
(11). Þessi staðreynd hafi orðið honum
hvatning til þess að leggja til atlögu við
frjálshyggjuna – en á umfangsmeiri hátt
en gert hafi verið til þessa: „það verður
að fara lengra og athuga hvernig þessar
kenningar urðu til, hvaða hlutverki þær
gegndu og hvernig þær bárust áfram;
það þarf semsé að kafa ofan í þessi fræði
og skoða hvað kunni að vera að baki
vígorðanna.“ (12) Miðast efni þessa
fyrra bindis verksins við það og fjallar
einkum um svonefnda klassíska hag-
fræði, því frjálshyggjan er umfram allt
„skýr og afmörkuð kenning í hagfræði“
sem hvílir „á ákveðnum hugmyndum
um eðli mannsins og samfélagsins“ þótt
sú stjórnarstefna að „hrinda þeirri
kenningu í framkvæmd, móta efnahags-
lífið og reyndar þjóðlíf allt eftir forskrift
hennar [sé] einnig nefnd frjálshyggja“
(28). Þessi stjórnmálastefna, sem hafi á
undangengnum áratugum gengið út á
að „einkavæða allt, bæði það sem þjóð-
nýtt var á tímum velferðarþjóðfélagsins
og annað sem áður hafði yfirleitt verið
talið í verkahring ríkisvaldsins“ (32–33),
byggist því í raun á ákveðnum skóla
innan hagfræðinnar:
Þeir sem kalla sig „frjálshyggjumenn“
styðja sig einkum við verk fáeinna hugs-
uða á 18. öld og fyrri hluta hinnar 19.
sem eru þeirra Gamla testamenti: það
er Adam Smith og rit hans um Auð-
legð þjóðanna sem er Lögmálið, og svo
Thomas Malthus og David Ricardo, að
ógleymdum árgölunum John Locke og
Bernard Mandeville sem eru Spámenn-
irnir. (29)
Sú frásagnaraðferð sem Einar Már beitir
þegar hann fjallar um þennan straum í
hugmyndasögunni er þó með óhefð-
bundnara móti því hann bregður upp
svipmyndum af 1) sögulegum viðburð-
um er tengjast sögu frjálshyggjunnar, 2)
lætur ólíkar söguhetjur taka til máls og
lýsa eigin hugmyndum og 3) teflir fram
misjafnlega raunhæfum valkostum við
þá atburði sem sagan geymir (og mætti
kalla „sagnfræði í þáskildagatíð“). Þess-
ar „sýningar“ birtast lesanda innan svo-
kallaðrar Örlagaborgar sem er þrískipt
eftir þessum ólíku tegundum frásagna.
Ritinu er því ætlað að vera í senn heim-
spekilegt verk og glæpareyfari og telur
höfundur best fara á að lýsa því sem
„skáldsagnfræði“ án þess þó að það telj-
ist vera „söguleg skáldsaga“. Með því að
velja þessa flóknu nálgun gefur höfund-
ur sér meira frelsi en leyfist innan hefð-
bundinnar sagnfræði við að sýna fram á
einn helsta boðskap verksins, þ.e. hvað
framvinda sögunnar er háð mörgum til-
viljunum og hvernig hún hefði getað
orðið önnur en raunin varð. Ekki verður
þó séð að með þessu sé slakað á lág-
markskröfum til fræðirita nema að því
leyti að blaðsíður í heimildum eru ekki
tilgreindar, sem er miður því ekki hefði
textinn og læsileiki hans liðið fyrir það.
Til þess að skýra úr hvaða jarðvegi
klassísk hagfræði er sprottin fjallar höf-
undur um breytingar í þjóðfélagsgerð á
Bretlandi og stöðu landsins í alþjóða-
stjórnmálum fram yfir aldamótin 1800.
Einna mikilvægastar virðast honum þar
vera svokallaðar „girðingar“ frá lokum
miðalda og fram á miðja 19. öld, þ.e.a.s.
eignarnám landeigendaaðals og stór-
bænda á „almenningi“ eða beitilöndum
sem smábændur nota í sameiningu.
Þessar jarðir girða þeir fyrrnefndu af og
nota undir stórfellda sauðfjárrækt og
ullarútflutning. Bændur sem misstu
þannig beiti- og ræktarlönd sín tóku því
ekki þegjandi og hljóðalaust en máttu
sín þó æ minna fyrir ráðandi öflum
eftir því sem á leið. Samfélög þeirra, sem
byggst höfðu á ríkri samvinnu, sam-
ábyrgð og almennri kunnáttu í búskap,
urðu að víkja fyrir landbúnaði „sem