Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 121

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 4 121
öðrum. Ég hafði unnið það starf fyrir
sjálfan mig einan, til að bæta fyrir
ófagra bernsku og ófagurt göngulag“
(73).
Svo sem hver sáir
Sjálfsskilningur afturgöngunnar er aug-
ljós: öll umsvif hans, flest illu marki
brennd, eru svar hans við „óhamingju“
sem aðrir valda: allir eru á móti mér,
guðir og menn. Ef hér væri látið staðar
numið yrði illskurannsóknin næsta ein-
föld og banöl. En sem betur fer réttir
höfundur söguna af með íróníu, með
háðslegu misræmi milli þeirra orða sem
afturgangan fer með sér til afbötunar og
þess sem Þórólfur bægifótur hefur í
rauninni gert. Glæsi gengur ekki einu
sinni vel að hafa bölvun guðanna sér til
réttlætingar – því hann hefur á löngum
heimspekistundum í sínu fjósi komist
að niðurstöðu sem snýr því dæmi við
með nokkrum hætti: „Guð eru hug-
kvæmari en menn. Einkum þegar
kemur að því að snúa misgjörðum ann-
arra við og láta þær endursendast eins
og mistilteinn aftur í þá sjálfa“ (153).
Þetta er að vísu fágæt viðurkenning
Bægifótar á því að misgjörðirnar séu
hans – en hún er í fullu samræmi við
niðurstöðu hins íróníska leiks sem nú
var nefndur.
Þórólfur – Glæsir hefur kvartað sárt
yfir bægifæti sínum – en það er öllum
ljóst að þau örkuml eru honum sjálfum
að kenna. Þórólfur skoraði á hólm gaml-
an mann til þess að sölsa undir sig land
hans og vissi vel að sá hafði ekki afl við
fólskan víking og einnig að „enginn
kæmi honum til hjálpar“ (67). En Úlfar,
bóndi sá sem hér var drepinn – honum
tókst þó að koma sári á Þórólf sem
skemmdi fót hans – rétt svo sem mak-
legt var. Hverjum sem þetta hefur í huga
verður erfitt að snökta yfir „fórnarlambi
eineltis“ í þessari sögu. Þegar kemur að
afdrifaríkum kulda í samskiptum við
soninn Arnkel þusar draugsi hundfúll
um að hann hafi þó verið skárri faðir en
hans faðir sínum syni (ekki barði ég
hann!), og eigi því ekki skilið fjandskap
hans og fyrirlitningu. En tætir sjálfur
niður viðleitni sína til að koma allri sök
yfir á Arnkel með því að segja frá því að
þennan ambáttarson lét hann frá sér í
fóstur sem fyrst og gaf engan gaum
síðan að uppvexti hans. Þannig mætti
áfram telja: kaldranaleg sambúð við eig-
inkonur, banvæn barátta hans fyrir því
að svínbeygja son sinn – allt kemur frá
honum sjálfum, gerist að hans frum-
kvæði. Við mætti bæta, að allt tengist
þetta þeim mafíósamóral sem svífur
undir og yfir – en valið er hans og þar
með sök. Svipað má segja um það sjálfs-
mat draugsa að hann hafi ekki verið sér-
lega grimmur víkingur og „sanngjarn
og mildur húsbóndi“ (104) þrælum
sínum. Þær ályktanir æpa rammfalskar
á lesandann sem rétt áður las hans eigin
frásagnir um hrottalegar aðferðir vík-
inga við að skapa þann ótta sem allri
andspyrnu við þá eyðir og svo um
grimmar hýðingar á búi Þórólfs. Sjálfs-
hól hans er líka undanfari þess, að frá
því segir hvernig Þórólfur teflir þrælum
sínum til illvirkja sem kosta þá sjálfa
lífið.
Það er laglega frá þessu misræmi
gengið í sögunni. Afturgangan getur
ekki tekið eftir því vegna þess, að Þór-
ólfur bægifótur er, eins og hann er lang-
ur til, sokkinn í þá sekt og sök sem kona
hans gat um í endurliti þeirra úr
draugaheimum: Hann mun aldrei hugsa
um það hvað öðrum líður, hann mun
aldrei setja sig í annarra spor. Hann er
gegnheill í sjálfhverfu sinni. Hann upp-
sker með allt að því biblíulegri rökfestu
svo sem hann hefur til sáð: allt sem
hann gerir sér til fremdar snýst í hönd-
um hans, maður verður honum aldrei