Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 4 141
kjallara bókasafnsins. Minningarnar
um frelsið „utandyra“ halda lífinu í fólk-
inu og af þeim sökum reynir það að
valda sínu „hlutverki“ eins vel og kostur
er. Einu sinni í viku „fá“ íbúarnir að
vera frjálsir. Þeir fá að dansa á torginu,
drekka sig fulla og reykja hass.
Allir lifa í þeirri von að einn daginn
verði „leikritið“ sýnt og að þá muni
dyrnar út í frelsið opnast. En ekkert ger-
ist. Árin líða og með reglulegu millibili
brotnar einhver niður og er færður brott
á einhvern hræðilegan stað þar sem
hans bíða pyntingar og dauði. Fyrir utan
ógnina sem stöðugt vofir yfir minnir
sagan á ósköp venjulega þorpssögu þar
sem hver og einn lifir sínu lífi. Lesand-
inn er kynntur fyrir ótal persónum, fær
að heyra sögu þeirra sem allar tengjast
stúlkunni á einn eða annan hátt. Því
hún er forvitin og opin og gefst aldrei
upp á að kanna innviði þorpsins.
Stúlkan er eina barnið í þorpinu.
Hún er líka eini íbúinn sem þekkir ekki
annað líf en þorpslífið. Sem ungabarn
var hún skilin eftir við hlið þorpsins,
eins og hver annar útburður, og af náð
og miskunn ákváðu ráðamenn þorpsins
að leyfa barninu að lifa. Henni voru
„færðir“ foreldrar sem heita Haukur og
María og áttu eitt sinn unaðslegt líf utan
veggja þorpsins. Þegar þau komu til
þorpsins voru þau „pöruð“ saman og
neyðast til þess lifa sem par, þótt gjör-
ólík séu, og þau neyðast líka til þess að
takast á við hlutverk foreldra því ráða-
mennirnir hafa ákveðið það. Haukur og
María geta ekki annað en tekið við
þessu rauðhærða telpukorni sem þau
gefa nafnið Nína Björk í höfuðið á Nína
Björk Árnadóttur, uppáhaldsskáldkonu
Maríu og hún matar stelpuna sína á
skáldskap hennar frá unga aldri. Og 12
ára gömul kann hin unga Nína skálds-
skap nöfnu sinnar utan að og flytur eftir
hana ljóð alla sunnudaga á torginu.
Fæstir átta sig á innihaldi ljóðanna en
hlusta þó því allir virðast gera sér grein
fyrir því að í stúlkubarninu felst von um
betra líf.
Trúir þú á töfra? er ekki einföld
aflestrar. Bókin er hlaðin vísunum í
skáldskap, og raunar farin sú nýstárlega
leið að gera grein fyrir þessum vísunum
aftan við verkið, og getur lesandi þannig
áttað sig á þeim margslungna vefnaði
sem hér er ofinn úr orðum.
Sjálf er sagan óhugnanleg dystópía
þar sem íslenskt samfélag er í óljósri
framtíð orðið að alræðisríki. Um leið
hefur sagan að geyma nístandi sýn á
okkar daga og þar má finna augljósa til-
vísun til kreppunnar; María er teymd
inn í þorpið með gylliboðum en Haukur
er færður þangað nauðugur viljugur
fyrir glæp sem aldrei kemur fram í
hverju var fólginn. Höfundur talar um
„úrsérgengna“ drauma (184) sem er bein
tilvísun til þeirra sem létu blekkjast,
eins og María, töpuðu öllu og eru núna
lokaðir inni í eigin „víti“. Í bókinni
sjáum við heilt samfélag í álögum, á
valdi illra töfra sem allir trúa á. Allir
leika sitt hlutverk í leikriti sem enginn
áttar sig fyllilega á. Allt snýst um að fela,
þegja og ljúga. Út á við er allt slétt og
fellt en inni við ríkir grimmd, hatur og
ofsóknir.
En í bókum Vigdísar Grímsdóttur er
alltaf „útgönguleið“. Og sú leið er oftast
í gegnum skáldskap og listir. Hún skrif-
ar oft grimma texta en þeir eru líka
seiðandi – þar eru líka töfrar, magnaður
hvítigaldur. Og það er alltaf skáldskap-
urinn sem bjargar tilverunni. Hin unga
Nína í bókinni lifir í gegnum skáldskap
nöfnu sinnar, sem og annarra skálda, og
hún lifir líka í myndlistinni. Hún fær
leyfi til þess að mála rauða ketti á múr-
inn en kettir eru „dýr slægðar og vits-
muna“ (178). Kötturinn fer sínar eigin
leiðir og það veit hin unga Nína Björk.