Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 63

A ð l e s a T í m a n n o g va t n i ð I I
TMM 2012 · 4 63
9 Hjá Walter Höllerer (Hrsg.): Theorie der modernen Lyrik · Dokumente zur Poetik I, bls. 451.
10 The Well Wrought Urn, bls. 151–52. – Oft var vitnað til orðanna í gagnrýni á 20. öld. Þeir M.H.
Abrams (The Mirror and the Lamp, bls. 283–4) og Graham Hough (An Essay on Criticism, bls.
135) litu svo á að í ljóðlínum MacLeash fælist kenningin um hið sjálfumnæga ljóð sem væri
einungis að óverulegu leyti eftirlíking. Norsk kennslubók sem notuð er við Háskóla Íslands
skilur hinsvegar orðin hinum íslenska skilningi: „diktet som noe som ikke betyr, men er“
(Lyriske strukterer, bls. 40).
11 Tímarit Máls og menningar 2/1964, bls. 179–91.
12 Jonathan Culler: Literary Theory, bls. 24.
13 Misræmi efnis og forms hefur þó löngum verið ein helsta uppspretta skops og háðs. En það er
önnur grein skáldskapar.
14 M.H. Abrams hefur rakið ýmsa þætti þessa ljóðskilnings í The Mirror and the Lamp og Frank
Kermode sömuleiðis í Romantic Image (drepur þar m.a. á ljóðdæmin tvö).
15 Latneska orðið res þýðir ‚hlutur‘, ,efni‘, en á ensku er það notað í merkingunni ‚the matter in
hand, the point at issue, the crux‘ (The Oxford English Dictionary).
16 Abrams fjallar um þróun hugtaksins frá endurreisn til nútímaljóða, sjá einkum bls. 283–284.
17 Humpty Dumpty: „I can explain all the poems that ever were invented – and a good many that
haven’t been invented just yet.“ Lewis Carroll: Through the Looking-Glass, VI. kafli.
18 Sigfús Daðason: Maðurinn og skáldið Steinn Steinarr, bls. 70.
19 Til að mynda lauk Sveinn Skorri Höskuldsson prófessor sinni merku grein um tilurð Tímans og
vatnsins á þeim orðum að hann mundi ekki freista þess að túlka merkingu ljóðanna. „Að því
leyti skal hlýðnast mottóinu fyrir 1. útg., að kvæði skuli ekki merkja, heldur vera, þótt vandséð
sé, í hverju öðru vera ljóðs sé fremur fólgin en merkingu þess.“ „Þegar Tíminn og vatnið varð
til“, Afmælisrit til Steingríms J. Þorsteinssonar prófessors, bls. 195.
20 Um tilraunir mínar til greiningar á einstökum ljóðum sjá ritgerð mína „Að lesa Tímann og
vatnið“, Tímarit Máls og menningar 1/2011, bls. 6–37.
21 „‚Tíminn og vatnið‘ í nýju ljósi“, Tímarit Máls og menningar 2/1964, bls. 189–91.
22 Tilv. rit, bls. 155–195.
23 Kvæðasafn og greinar, bls. 352–53 og 362–63.
24 „Í leit að eigin spegilmynd · Um abstraktlist og bókmenntir“, Myndir á sandi, bls. 284.
25 Þá sögu rekur Sveinn Skorri í fyrrnefndri grein sinni, einkum bls. 186–91. Sú spurning
vaknar hvort með Steini hafi blundað sú þrá að geta talist ‚lært skáld‘. Eða hvort þetta hafi verið
hugsað sem málsvörn fyrir ljóðin líkt og þegar Halldór Kiljan Laxness kallaði „Únglínginn í
skóginum“ expressíónistiskt kvæði við frumútgáfu. Eða hvort um sé að ræða einskæra stríðni
og stráksskap hjá Steini. Einfaldasta svarið er þó líklega að ekki er hægt að ætlast til þess af
skáldum að þau útskýri hvað ljóð þeirra eiga að þýða.
26 Í ritgerð frá 1957 kallaði Eliot skýringarnar „the remarkable exposition of bogus scholarship“,
og kvaðst sjá eftir að hafa sent svo marga í fýluferð til leitar að tarotspilum og heilögum Gral.
„The Frontiers of Criticism“, On Poetry and Poets, bls. 109–10.
27 Um ódauðleikaþemað í skáldskap fjallar t.d. Harold Bloom í The Western Canon, bls. 18–19.
28 Í umræðum um nútímaljóð, „Talað við gesti“, í Birtingi 3–4/1958 sagði Jón Óskar: „Steinn,
sem komizt hefur næst því, sem kalla verður módernisma eftir heimsbókmenntasögulegum
skilningi …“ (bls. 35). Þetta er að mínum dómi hárrétt athugað.
29 Helgafell, 1/1942, bls. 202–03. – Seinna birt í Kvæðasafni og greinum, bls. 252.
30 Í viðtali um Ljóð ungra skálda í Birtingi 2/1955, bls. 3.
31 Gátan er úr safni Jóns Árnasonar og Ólafs Davíðssonar.
32 Þetta er ekki almenn skoðun. Til dæmis skrifar Matthías Johannessen: „Steinn meinti það sem
hann sagði. Og hann einn vissi hvað fyrir honum vakti.“ Fjötrar okkar og takmörk, bls. 227.
Fyrri setningin er hæpin, en sú seinni er eflaust hárrétt.
33 Tvö dæmi frá sjötta áratugnum, þ.e. nokkru eftir að hann lauk við Tímann og vatnið: „Annars
er mér alveg sama um minn svokallaða skáldskap. Ég ber enga virðingu fyrir honum; ég veit að
eitt kvæða minna er verra en annað, það er allt og sumt. Ég hef aldrei verið skáld. Ég hef aldrei
haft ástríðu til að yrkja, en mér er nauðsynlegt að geta sofnað á kvöldin […] Sá, sem nennti
að athuga mín kvæði, gæti auðveldlega séð, að þau eru öll ort milli svefns og vöku.“ – „Ég hef
fiktað við þetta mér til afþreyingar, skáldskapur minn er í rauninni aðeins einn þátturinn