Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 113

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 4 113
manns og náttúru sem liggur verkinu til
grundvallar, en það þema endurspeglar
svo gagnrýnina á íslenskt samfélag,
nánar tiltekið gróðærið og efnahags-
hrunið sem fylgdi í kjölfar þess. Sú
gagnrýni kemur hvað helst fram í köfl-
um sem fjalla um aðalpersónurnar fjór-
ar og lýsa ævi þeirra fram að þessari
ferð, en í þeim kemur fram að ungu
mennirnir tveir tóku virkan þátt í
græðgisvæðingunni, en konurnar fylgdu
meira svona í kjölfarið. Í sjálfu sér finnst
mér þessi hluti sögunnar óáhugaverð-
astur og umfjöllunin um þetta fólk frek-
ar óspennandi og óþarflega ítarleg –
þetta eru einfaldlega upplýsingar sem
lesandi hefur þegar getið sér til um að
einhverju leyti, þó vissulega hafi sum af
þessum æviatriðum lagt sitt af mörkum
til smíði verksins. Á hinn bóginn má
segja að þetta er eitt af einkennum
hrollvekjunnar, að sveiflast milli
ofgnóttar og mínímalisma: og það er
áhugavert að spegla þessar greinargerðir
um persónurnar í þeirri hófsemi sem
einkennir lýsingarnar á hryllingnum
sjálfum, en þar heldur Steinar Bragi öllu
vandlega til haga sem einmitt skiptir
höfuðmáli fyrir áhrifamátt verksins.
Það þarf sem sagt ekki allar þessar
upplýsingar til að greina gagnrýnina
sem í verkinu felst, hún kemur strax
fram í því hvernig þetta unga fólk nálg-
ast náttúruna, í stórum jeppa, fullum af
ríkulegum útbúnaði, góðum mat og
áfengi (samt gista þau stundum á hótel-
um, nenna ekki að tjalda), með GPS-
tæki sem ekki virkar; þau eru með
öðrum orðum full hroka og líta á nátt-
úruna sem hverja aðra sjónvarpsmynd:
það sló hann skyndilega hversu absúrd
þetta var, að svífa þarna fjögur yfir sand-
ana norðan við Vatnajökul, í myrkrinu og
þokunni, næstum eins og það væri sjálf-
sagt; súpandi á mexíkóskum bjór, létt-
klædd í hita sem þau stilltu með því að
snúa takka á borði fyrir framan sig, með
tónlist í eyrunum; berast hreyfingarlaus
yfir landið, heyra ekki marrið og sargið
þegar dekkin möluðu grjótið, hafa ekki
áhyggjur af neinu […] meðan þau horfðu
á náttúruna líða framhjá þarna úti – 4
Hugleiðingar bílstjórans Hrafns í upp-
hafi bókarinnar gefa strax tóninn og þó
það sé ekki endilega frumlegt að fjalla á
þennan hátt um náttúruna, þá öðlast
þessi lýsing aukinn kraft í ljósi þeirra
atburða sem fylgja í kjölfarið. Myrk
þoka verður þess valdandi að þau villast
af leið og keyra beinlínis inn í hús sem
stendur í miðri auðninni. Bíllinn er
ónýtur og þau neyðast til að þiggja
fremur óvinveitta gestrisni íbúa þess,
undarlegrar konu og karls sem er greini-
lega ekki alveg andlega hress. Strax
fyrstu nóttina gerast undarlegir atburðir
sem þau leiða hjá sér og daginn eftir
hefjast tilraunir þeirra til að fara. En
þær misheppnast allar, gamli jeppinn
sem þau fá lánaðan hjá heimafólkinu
skemmist þegar þau keyra ofan í djúpa
holu á veginum – holu sem Hrafni sýn-
ist vera nýlega grafin. Í ljós kemur að í
nágrenni hússins er stífla og yfirgefin
mannvirki en þar finna þau ekkert
annað en aukin undarlegheit. Allt gefur
til kynna að náttúran sé fjandsamleg –
bæði fjórmenningunum og þeim sem
byggðu mannvirkin – og að þau séu
langt frá því að ráða við aðstæður.
Í umfjöllun um Hálendið á bókakaffi
Borgarbókasafns Reykjavíkur og Gerðu-
bergs í nóvember 2011 benti Björn
Unnar Valsson á að í sögunni má vel sjá
tilvísanir til verka bandaríska hroll-
vekjuhöfundarins H.P. Lovecraft, sem
var upp á sitt besta á þriðja og fjórða
áratug tuttugustu aldar. Í verkum hans
birtist einmitt fjandsamleg náttúra,
byggð óvættum frá forneskju (yfirleitt
einskonar guðum utan út geimi), en