Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 53

A ð l e s a T í m a n n o g va t n i ð I I
TMM 2012 · 4 53
ekki beinlínis í ritgerð sinni um Stein en er reyndar mun varkárari og ýjar
að annarri túlkun orðanna: „[Mottóið hefur] gert töluvert ógagn. Menn hafa
viljað skilja það sem svo að ekki beri að leita neinnar merkingar í skáldskap.
[…] Staðhæfingu MacLeish mætti ef til vill umorða sem svo, að „a poem that
only means isn’t a poem“.“8
Nú vitum við að höfundur einkunnarorðanna orti ekki merkingarleysur
og þetta ljóð hans, „Ars Poetica“, flytur vissulega merkingu. Reyndar skrifaði
hann talsvert um merkingu í skáldskap, og má þar nefna bók hans Poetry
and Experience sem fjallar að heita má öll um það efni. Og viðhorf hans til
ljóða var ekki formdýrkandans, þó vissulega hugaði hann grannt að þeim
þætti eins og öll góð skáld.
Já hvað þýða lokalínur kvæðisins? Þess er þá fyrst að gæta að enska sögnin
mean er ekki einræð. Tvær merkingar skipta hér meginmáli en orðabækur
tilgreina fleiri: 1) merkja, 2) meina. Það er því kannski ekki öruggt að mean
þýði þarna ‚merkja‘. Ef við skoðum til dæmis hvernig þýski þýðandinn, Eva
Hesse, snýr kvæðinu á sína tungu sjáum við að hún leggur ekki þá merkingu
í orðið:
Ein Gedicht sollte sein
Nicht meinen9
Það er að segja: Kvæði ætti að vera, ekki að meina. Sé þetta réttur skilningur
þá er merking línanna sumsé ekki sú, að ljóð ætti ekki að merkja neitt, heldur
að ljóð ætti ekki að flytja skoðanir, staðhæfa, boða mönnum sannindi sem
þeir geti síðan umorðað og kippt út úr ljóðinu að vild. Einnig að ekki sé nóg
að ljóð sé vel meinandi, það verði að vera fullburða og þokkafullt – „eins og
fuglar á flugi“. Þversögn kvæðisins er svo sú að nær allar línur þess ganga
þvert á þessa stefnuyfirlýsingu, þær flytja afdráttarlausar meiningar. Enda
kennslukvæði í skáldskaparlist, ars poetica.
Ekki er annað að sjá en bandaríski nýrýnirinn Cleanth Brooks leggi
sama skilning og þýski þýðandinn í orðið í grein sinni um kvæðið „Ode
on a Grecian Urn“ eftir John Keats. Hann vitnar í niðurlagsorð kvæðis
MacLeish og telur að þau hefðu verið Keats að skapi. Það virðist því skjóta
skökku við, segir Brooks, að Keats skuli enda þetta kvæði sitt á staðhæfingu
í spakmælastíl – að fegurð sé sannleikur, sannleikur fegurð – og bæta síðan
við annarri staðhæfingu enn spakvitringslegri – að þetta sé allt og sumt
sem vitað sé á jörðu hér og allt sem vita þurfi. „This is to „mean“ with a
vengeance,“ er umsögn Brooks, þetta sé nú heldur betur að ‚meina‘, setja
fram skoðun í kvæði; en síðan snýr hann sér reyndar að því að skýra skáld-
skaparaðferð Keats á þessum stað. Sú skýring hans felst í því að í orðunum
komi fram rödd leirkersins sjálfs og þau beri að skoða sem slík, en ekki sem
almenn sannindi er skáldið sé að boða.10
Reyndar er framangreindur skilningur á einkunnarorðum Tímans og
vatnsins kominn fram á íslensku fyrir hálfri öld, í grein bandaríska bók-