Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 110

D ó m a r u m b æ k u r
110 TMM 2012 · 4
undur þess muni afgreiða hana sem
hverja aðra tískustefnu sem menn smit-
ast af líkt og kvefi, eins og honum var
tamt að halda fram í bók sinni Bréfi til
Maríu. Ekki svo að skilja að Einar Már
hafni t.d. efnahagslegum skýringum,
heldur býður hann fremur upp á sam-
spil milli slíkra skýringa og menningar-
legra orsakaþátta um leið og hann hafn-
ar allri nauðhyggju um þróun sögunnar.
Kannski einkennir báðar bækurnar
sem hér eru til umfjöllunar viss til-
hneiging til þess að gera frjálshyggjuna
að afmarkaðra fyrirbæri en hún reynist
vera í stjórnmálum samtímans, eins og
Atli Harðarson segir gæta í Örlagaborg-
inni. Sú miðjumennska sem Stefán
Snævarr segist vera fulltrúi fyrir og álít-
ur að „frjálshyggjan sé 45% góð, 55%
vond“ (335) virðist í raun vera býsna
útbreidd afstaða um mestallt litróf
stjórnmálanna á meðan yfirlýstur frjáls-
hyggjuflokkur eins og Frjálsir demó-
kratar í Þýskalandi telst nánast vera í
útrýmingarhættu. Enn á ný gætir
sterkrar tilhneigingar til þess að leita
„markaðslausna“ á efnahagsvanda sam-
tímans og eru rit þeirra Stefáns og Ein-
ars Más holl lesning um hvert inntak
þeirra og afleiðingar eru. Erfitt er að
alhæfa um þessa hluti í stjórnmálum
samtímans en þessum lausnum virðist
beitt til jafns við ríkisafskipti til þess að
efla atvinnulífið eða ákveðna geira þess.
Hér á landi hafa kröfur um ríkisafskipti
í þágu stóriðju verið háværari á hægri
væng stjórnmálanna á meðan vinstri
menn hafa fremur talað fyrir því að
skapa stöðugan ramma er gefi fyrirtækj-
um af ólíkum toga kost á að spretta
fram af sjálfsdáðum. Hefur frjálshyggj-
an þar með færst frá hægri og til vinstri?
Ekki er ég viss um að margir séu til-
búnir að fallast á það, hvort sem þeir
teljist vinstra eða hægra megin á hinu
pólitíska litrófi.
En aftur að bókunum tveimur. Hér er
augljóslega um býsna ólík verk að ræða:
Örlagaborgin fjallar um tilurð, innihald
og áhrif gamallar hagfræðistefnu á
meðan Stefán Snævarr á einkum í sam-
ræðu við samtímahugsuði innan ólíkra
fræðasviða. Báðir beita þeir stílvopninu
af kunnáttu en með mjög ólíkum hætti
þó. Samt er einhver undirliggjandi sam-
hljómur milli þessara verka, því það sem
Stefán kallar „hentistefnu“ sína rímar að
ýmsu leyti við sjónarhól Einars Más, þ.e.
sú afstaða „að ekki sé nein regla fyrir
því hvernig beita eigi reglu“ og að virða
beri „fjölbrigði mannheima“, fyrir utan
samdóma álit þeirra um „eymd hag-
fræðinnar“ (Kredda í kreppu, s. 32–33).
Mér virðist raunar meira upplýsandi að
líta á þessa afstöðu sem gagnrýni í anda
gamaldags húmanisma eða „forn-
menntastefnu“ á kreddutrú í samtíman-
um, s.s. á þröngan mannskilning frjáls-
hyggjunnar, mettaðan af vísindahyggju.
Eða eins og ímyndaður höfundur verks-
ins Homo historicus. Kritik der polit-
ischen Ökonomie kemst að orði í
Örlagaborginni, eftir að hafa kynnst
ólíkum menningarheimum og lifað og
hugsað innan þeirra: „ekki er hægt að
gera grein fyrir manninum eins og hann
er með neinni alhæfingu, hvorki sem
hagmenni né neinu öðru, því hinn
sögulegi maður hlýtur að vera sífelldum
breytingum háður, koma stöðugt fram í
nýjum gervum (480).“
Tilvísanir
1 Sjá ágæta umfjöllun Stefáns Pálssonar
um umræddar bækur: „Rýnt í rústirnar:
Bókmenntagrein verður til“, Tímarit Máls
og menningar, 2010 · 1, s. 93–101.
2 Eilífðarvélin: uppgjör við nýfrjálshyggjuna
(ritstjóri: Kolbeinn Stefánsson), Háskólaút-
gáfan: Reykjavík 2010.
3 Stefán Snævarr: Kredda í kreppu: Frjáls-
hyggjan og móteitrið við henni, Heims-
kringla, háskólaforlag Máls og menningar:
Reykjavík 2011 og Einar Már Jónsson: