Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2012 · 4
manns gaman, enginn vill af honum
vita frekar en hann af þeim. Hann er
einn. Þessi einsemd vex og magnast og
gerir hann að vábeiðu. Það er einsemdin
sem á heimspekistundum í fjósi Glæsis
er líkt við dauða í lifanda lífi: „Draugur
varð ég löngu áður en ég varð draugur“
(27). Höfundur viðurkennir vitanlega að
ýmislegt ólán geti vel verið illskuhvetj-
andi, en hann grefur jafnt og þétt undan
þeim æviþáttum sem réttlætingu og
afsökun veita fyrir fólskuna. Glæsir er í
víti og það er sjálfskaparvíti. Þórólfur
bægifótur er lífs og hálfdauður í fjötrum
sem hann hefur gert sér – og „sjálfgerðir
fjötrar eru traustastir fjötra“ segir Sigfús
Daðason. Því segist draugsi vera „fastur
í sjálfum mér“(149) og getur ekki drepist
alveg, dæmdur til að eigra um og valda
ótta og tortímingu og hefur náð þeim
þroska í tilvistarspeki að hann veit ekki
síður en karlskröggar sem Gúlliver víð-
förli hittir á sínum flækingi nokkrum
öldum síðar, að ekkert er verra en fá
ekki að deyja. Með nokkrum sanni má
líkja því víti sem Glæsir er staddur í við
það helvíti sem samtíðarmaður Eyr-
byggjuhöfundar, Dante, lýsti í sínum
Guðdómlega gleðileik: þar eru vistmenn
bundnir um allan aldur við sína höfuð-
synd, sinn verknað eða hugarfar, frosnir
þar fastir, sokknir á kaf. Eins og Glæsir
segir: „Hinn ódauði er fastur í endur-
tekningu“ (151). Það gerist ekkert fram-
ar. Hver sem inn gengur gefi frá sér alla
von.
Í Eyrbyggju, burt frá Eyrbyggju
Glæsir hefur reyndar gefist upp á þeim
hefndarhug sem rak Þórólf bægifót
áfram til illra verka. Hann segist í upp-
hafi sögunnar vera kominn á Finngeirs-
staði til að drepa. En hann langar hreint
ekki til að drepa Þórodd bónda, sem
hefur bjargað lífi hans í kálfslíki og er
eina manneskjan sem hefur sýnt honum
vinsemd. Að vísu er einnig hér nokkur
tvíræðni á ferð. Þóroddur bóndi er
góður við Glæsi – en vel gæti það verið
vinsemd búhöldar sem senn mun slátra
sínu nauti og gera úr steik góða. Ekki
sýnir hann vinsemd sem maður manni,
hann veit ekki hver Glæsir í rauninni er.
Vill ekki vita það þótt fóstra hans segi
honum og vari hann við – því Þórólfur
bægifótur er sannarlega ekki einn um
að lifa í afneitun á því sem óþægilegt er.
Afneitun Þórólfs á mörgu sem hann
hefur gert og afneitun Finngeirsstaða-
fólks sem vill ekki „sjá það illa í þessum
heimi“ – þetta verður, þegar grannt er
skoðað, eitt af því sem helst kemur í veg
fyrir að nokkur maður hafi einurð til að
setja elkur við vési hins illa.
Þóroddur er reyndar eina persónan
sem fær í þessari sögu að vera andstæða
við afturgönguskrímslið. Hann er ótta-
laus, „sáttur við lífið og skelfist ekki
dauðann“ (30). Hann virðist laus við
hatur. Glæsir segir hann eiga þá lífsgleði
„sem er það eina afl sem afturgöngum
stendur af beygur“ (36). Þóroddur er lát-
inn vera sá eini sem getur stigið út úr
þeim vítahring hefnda og fólskuverka
sem bannar Þórólfi gleði og sköpun.
Hann fær meira svigrúm en jafnvel goð-
arnir frægu, Arnkell og Snorri – og því
er eðlilegt að lesandi spyrji: væri ekki
hægt að draga fram meira um þann eina
mann sem á afl sem jafnvel draugar ótt-
ast? Höfundur tekur sér drjúgt frelsi í
lýsingu Þórodds, en fátt eitt segir Eyr-
byggja um hann – og vel má sakna þess
að ekki er haldið lengra áfram með
þetta frelsi til að „lífsgleðin“ komi fram,
fái vægi og skapi andstæður sem gert
gætu söguna litríkari, því óneitanlega er
hún stútfull af myrkri.
Kristni er að breiða úr sér á tíma
draugsins, hann gefur lítið fyrir það og
höfundur sömuleiðis – þó er það
kristnin væntanlega sem helst færir með