Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 142

D ó m a r u m b æ k u r
142 TMM 2012 · 4
Hún er eina barnið í þorpinu og í börn-
unum okkar felst vonin. En tekst Nínu
Björk að bjarga þorpinu með listina að
vopni? Það er lesandans að ráða fram úr
því.
Þorleifur Hauksson
Vetrarmynd
úr lífi skálds
Haukur Ingvarsson: Nóvember 1976, Mál
og menning, Reykjavík, 2011.
Sjónvarpið hefur ekki verið söguefni í
íslenskum skáldsögum svo heitið geti.
Eina dæmið sem kemur upp í hugann er
úr Svartri messu Jóhannesar Helga sem
er sprottin beint upp úr hatrömmum
deilum samtíðarinnar um sjónvarpsút-
sendingar bandaríska hersins á Miðnes-
heiði sem á þeim tíma náðu til alls suð-
vesturhorns landsins. Til að taka á móti
þeim höfðu Íslendingar orðið sér úti um
upp undir 7000 sjónvarpstæki. Þetta
ástand og flokkadrættir út af því,
60-menningarnir gegn Félagi sjónvarps-
áhugamanna, varð til þess að íslensku
sjónvarpi var hrundið af stokkunum
1966 og samningur gerður við herinn að
takmarka útsendingar við herstöðina
eina. Þau fyrirheit voru að vísu ekki
uppfyllt til fulls fyrr en 1974. Fram að
því mátti víða sjá ofan á húsum ólögu-
legar sjónvarpshrífur sem stefndu þvert
hvor á aðra.
Saga sjónvarps á Íslandi fyrstu ára-
tugina myndar eins konar umgerð að
þessari skáldsögu Hauks Ingvarssonar.
Sagan gerist á þremur dögum, 12. til 14.
nóvember 1976, og hver dagur hefst á
ljósprentaðri sjónvarpsdagskrá. Sjón-
varpið verður einnig áhrifavaldur og
snar þáttur í sjálfum söguþræðinum.
Við stöndum fyrir framan fjölbýlishús,
áttafréttir eru að byrja, ljósin slokkna
eitt af öðru og fölblár, kaldur glampi
berst út á snjóinn fyrir utan. Nema í
einni íbúðinni, þar logar skjárinn í alls
konar litum en dofnar síðan og deyr út.
Húsbóndinn kemur æðandi og ásakar
konu sína fyrir að hafa „drepið sjón-
varpið“.
Sagan fylgir fimm manneskjum sem
eiga heima í sama stigagangi í fjölbýlis-
húsi, væntanlega Breiðholtinu, fylgir sýn
þeirra á víxl á umhverfið og á hvert
annað. Andrúmsloftið er heldur þrúg-
andi en lífgast upp af kímilegri frásögn,
eins og ævintýrinu úti í snjónum sem
Þóroddur, aðalpersóna sögunnar, verður
vitni að í öðrum kafla og minnir á atriði
úr þöglu kvikmyndunum og dregur auk
þess nokkurn dilk á eftir sér.
Þjóðfélagsmynd sögunnar er miðuð
við árið 1976 og trúverðug að því er best
verður séð. Hún kemur fram í efnahag,
lifnaðarháttum og hugsunarhætti fólks,
í hugmyndaheimi þess, því sem það er
að lesa, horfa og hlusta á, í kynhlutverk-
um og í umhverfi og ytri aðstæðum. Við
fáum örlitla svipmynd af miðbænum
þegar Þóroddur ranglar þangað, bíóun-
um Austurbæjarbíói og Stjörnubíói og
Kjörgarði, „þessari sorglegu og lítilfjör-
legu eftirlíkingu af dönsku vöruhúsi
með heimsins stysta rúllustiga“. Á heim-
leiðinni í strætó sér hann álengdar
„myndarlegar blokkir ofan á tignarlegu
holti og í tunglsljósinu minnir það hann
á kastala í einni af ævintýrabókunum
hans“. En heimkoman er kvíðvænleg.
Innan veggja ríkir heimilisfaðirinn
Ríkharður sem kúgar bæði konu sína og
son. Hann er yfirgangssamur og ofbeld-
ishneigður og sérfræðingur í að finna
veika bletti á öðrum. Móðirin, Dórót-
hea, er því alltaf á nálum að stíga ekki