Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Blaðsíða 114

D ó m a r u m b æ k u r
114 TMM 2012 · 4
Lovecraft setti fram þá kenningu um
hrylling að hann ætti sér uppsprettu í
því óþekkta, sem meðal annars felst í
ókönnuðum víðáttum handan mannlegs
skilnings og greiningar: „Tiltekið and-
rúmsloft kæfandi og óskýranlegs ótta
við ytri, óþekkta krafta verður að vera
til staðar“ segir Lovecraft í ritgerð sinni
um yfirnáttúrulegan hrylling í bók-
menntum, og bætir við síðar: „Próf-
raunin á hið virkilega undarlega er ein-
faldlega þessi – hvort það takist eða ekki
að vekja með lesandanum djúpstæða til-
finningu ógnar og gefa til kynna snert-
ingu við óþekkt svið og öfl; hárfína
áherslu á óttablanda hlustun, eins og
eftir slætti svartra vængja eða krafsi
annarlegra skugga og vera sem byggja
ystu mörk hins þekkta heims“.5
Sýn Lovecrafts er náskyld hryllingi
þeim sem Joseph Conrad lýsir í Innstu
myrkrum (1899), en þar er það einmitt
hið ókannaða svæði, utan landkönnunar
og vestrænnar siðmenningar, sem býr
yfir hinum hreina hryllingi: „Þetta er
hryllingur! Hryllingur!“6 Þessar hug-
myndir birtast greinilega í Hálendinu,
þar sem persónur deila um hvort kalla
megi umhverfið eyðimörk en önnur
kvenn anna, Vigdís, bendir á þá einföldu
staðreynd að „Þriðjungur Íslands er
skilgreindur sem eyðimörk“ (32). Auðn-
in er að auki byggð undarlegu dýralífi,
en svo virðist sem hjúin á bænum haldi
skepnur – sem þau þó sjá aldrei, og hæni
að sér tófur, sem eiga seinna eftir að
taka ýmisskonar hamskiptum. Allt eru
þetta kunnugleg stef úr verkum Love-
craft. Maðurinn með fálmarana upp úr
hausnum sem Anna sér í leyniherbergi
hússins er þó líklega skýrasta tilvísunin,
en óvættir með marga fálmara eru vin-
sælir í verkum höfundarins, og vísa iðu-
lega í einhverskonar tegundablöndun,
aðallega milli manna og neðansjávar-
vera:
maður með stórt, klunnalegt höfuð,
gapandi munn og pírð augu; húðin sigin
og að því er virtist of stór, eins og henni
hefði verið fleygt yfir hann. Upp úr höfð-
inu stóðu svartir fálmarar í iðandi kös
sem teygðu sig eftir henni – (115)
Og líkt og vísindamenn í verkum Love-
crafts virðist svo sem kallinn í húsinu á
Hálendinu hafi eitt sinn verið frægur
vísindamaður sem hafi stundað var-
hugaverðar tilraunir á mönnum, auk
þess að hafa getið börn við systur sinni.
Tilvísanir til annarra hrollvekja er
mikilvægur hluti af sögu hrollvekjunn-
ar, en annar þekktur tengslaheimur
hennar er þjóðsagan. Steinar Bragi nýtir
sér vel íslenskan þjóðsagnaarf, sem, líkt
og tök hans á tilvísanaheimi hrollvekj-
unnar, verður aldrei íþyngjandi eða
ofaukið. Sem dæmi má nefna að konan
heitir Ása, eins og ein af systrunum
þremur í tröllaævintýrinu um Kolrössu
krókríðandi. En það eru ekki aðeins
beinar skírskotanir af þessu tagi sem
tengja söguna við þjóðsögur; líkt og
með tengslin við náttúruna og umhverf-
ið sem eyðimörk, ræða persónur bókar-
innar beinlínis aðstæður sínar í ljósi
þjóðtrúar. Egill segist hafa hitt rithöf-
und sem:
hélt því fram að á ákveðnum svæðum
landsins, þar sem eru engin símamerki
eða útsendingarbylgjur eða nokkuð af
þessu drasli sem fyllir loftið í bænum,
söfnuðust allir draugarnir saman, og
púkarnir og útburðirnir, huldufólkið,
álfarnir, landvættirnir, skrímslin. Af því
þau kæmust ekki fyrir annars staðar. (50)
Þetta finnst Hrafni hljóma skynsamlega.
Í kjölfarið ímyndar Egill „sér hvernig
hefði verið að alast upp þarna, á sönd-
unum. – Á nítjándu öld. Eða átjándu
eða sautjándu, sextándu. „Ég skil ekki
hvernig fólk gat búið hérna í gamla