Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 29

F e g u r ð i n , s ú s j á l f s t æ ð a h ö f u ð s k e p n a
TMM 2014 · 2 29
og miðla. Hann sameinaði landafræði, sjálfsævisögu og myndlíkingu. Og
hið sama gerði Guðmundur Páll tvímælalaust í sínum bestu verkum. Ljós-
myndir hans af perlum landsins, sem hann kallaði svo, af öllum furðum
strandarinnar, af fuglunum, svo ekki sé minnst á hálendið með auðnum
sínum, svörtu söndum, hrjúfu fjöllum og forugu fljótum; hann beitti þekk-
ingu sinni, natni og þjálfuðu auga myndbyggjandans – smiðsins! – til að
koma því sem hann upplifði til skila til okkar. Það er nefnilega stór munur á
manni með myndavél og ljósmyndara – þeir síðarnefndu eru mun fágætari
og vitaskuld var hann einn af þeim.
Landslags- og náttúruljósmyndun er sérstakt svið innan ljósmyndunar,
sem hefur tekið nokkrum breytingum gegnum árin, þar sem andstæðir
tískustraumar og ólík hugmyndafræði takast iðulega á. Sumir nálgast
þetta sem heimildaljósmyndun, skrá til dæmis hvernig maðurinn reynir að
drottna yfir náttúrunni, aðrir skrá undur lífríkisins af ástríðu, einhverjir
nálgast land og náttúru með hreinræktaðan formalisma í huga; við sjáum
þessa hluti, þessar stefnur, takast aftur og aftur á í listgreinum. Hinir miklu
meistarar landslagsljósmyndunar, Carleton Watkins og Eadweard Muy-
bridge komu fram á sjónarsviðið í Bandaríkjunum seint á 19. öld, með sínar
risaglerplötur sem þeir lýstu í stórum vélum á stílhreinan hátt og í gríðarvel
byggðum og fallegum myndum sem endurspegluðu mikilfengleika landslags
Klettafjallanna. Skömmu síðar voru piktóralistar komnir á kreik og seldu vel
ljósmyndir sem voru unnar með aðferðum sem fengu ljósmyndirnar til að
minna á blýantsteikningar, eða hreinlega á málverk, og reyndu að vinna gegn
þeirri vísindalegu nákvæmni sem miðillinn bauð í raun uppá. Svo komu
Ansel Adams og Edward Weston og fleiri slíkir fram á sviðið og settu aftur
fram kröfur um fullkomna skerpu og skýrleika, hreina og klára myndbygg-
ingu, svo áhorfandinn sæi hvert smáatriði. Tæknin væri nýtt til fullnustu.
við eigum merka brautryðjendur í landslagsljósmyndun hér á landi: Sigfús
Eymundsson var fyrstur og einstakur á svo margan hátt, svo komu feðgarnir
Magnús Ólafsson og Ólafur og báðir tóku markverð skref fram á við og
byrjuðu líklega að kenna löndum sínum að meta landið, að horfa á það, rétt
eins og Kjarval þegar hann um 1930 tók þá byltingarkenndu ákvörðun að
hætta að horfa beint fram og fór að horfa niður – í hraunið.
vigfús Sigurgeirsson ljósmyndari kom með merkilega nýjung um svipað
leyti. Undir áhrifum frá evrópskum módernistum með myndavélar sem
mótaðir voru af hugmyndum Bauhaus-skólans, fór hann að horfa á formin í
landinu og náttúrunni, oft óháð hvar og hvað hann var í sjálfu sér að mynda.
Þegar ferðamönnum til landsins fjölgaði varð hið hefðbundna póstkorta-
landslag þó algengast, prentgæði voru léleg og lítið gefið út af merkilegum
bókum með myndum, og viðfangsefnin mótuðust ekki síst af því hvaða
staði átti að sýna. Það var satt að segja lítið fútt í flestum þessum verkum,
gæðalega séð.
Segja má að mikilvæg og merk hvörf hafi síðan orðið í landslagsljós-