Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 94

R e y n i r A x e l s s o n
94 TMM 2014 · 2
og sé sambland af hreinum uppspuna og brotum sem hefur verið hnuplað
héðan og þaðan úr ýmsum ritum, og er hún því úr sögunni. Hin heimildin
er bók eftir mann að nafni August Kubizek. Hann var hljómsveitarstjóri, en
var kallaður í herinn í fyrri heimsstyrjöldinni, fann enga stöðu sem slíkur
eftir stríðið og gerðist embættismaður á vegum sveitarstjórnar í Eferding
í Austurríki, þar sem honum tókst með árunum að koma sér upp dálítilli
hljómsveit. Bók hans heitir Adolf Hitler, æskuvinur minn.11 Kubizek lýsir í
bókinni sameiginlegri hrifningu og áhuga þeirra æskuvinanna á verkum
Wagners og hve gagntekinn Hitler var af þeim. Hann segir að Hitler hafi
lesið allt sem hann komst yfir, bæði um og eftir Wagner, ritgerðir, bréf, dag-
bækur, ævisögu og það sem hann kallar játningar [Bekenntnisse], hvað sem
það kann að vera. En frægasta atvikið sem hann lýsir í bókinni er kvöldið
örlagaríka þegar þeir sáu óperu Wagners Rienzi saman í fyrsta sinn, hve upp-
hafinn og gjörbreyttur Hitler virtist vera eftir sýninguna, hvernig orð hans
eins og brutust fram næstum endalaust. „Eins og uppsöfnuð flóðbylgja brýzt
gegnum brestandi stíflugarða ruddust orðin út úr honum. Í stórkostlegum,
hrífandi myndum kallaði hann fram hjá mér framtíð sína og þjóðar sinnar,“
segir Kubizek. Þetta var í Linz, og Hitler var þá sautján ára, segir Kubizek.
Seinna fluttu þeir til vínar og sáu þar margar Wagner-óperur saman, meðal
annars undir stjórn Gustavs Mahler, sem þeir dáðu báðir mjög. Samband
æskuvinanna rofnaði árið 1908 og þeir sáust ekki fyrr en eftir þrjá áratugi.
Þegar Hitler var orðinn ríkiskanslari áræddi Kubizek að skrifa honum bréf til
að minna á sig, og árið 1939, skömmu áður en seinni heimsstyrjöldin brauzt
út, bauð Hitler Kubizek á Bayreuth-hátíðina. Kubizek rifjaði þá upp fyrir
Hitler þetta kvöld í Linz eftir Rienzi-sýninguna, og Hitler virtist gleðjast
yfir að einhver gæti staðfest endurminningar hans sjálfs um atburðinn. „Ég
var einnig viðstaddur seinna,“ segir Kubizek, „þegar Adolf Hitler skýrði frú
[Winifred] Wagner, sem við vorum gestir hjá, frá þessari reynslu, sem gerðist
að lokinni „Rienzi“-sýningunni í Linz […] Ógleymanleg eru mér líka orðin
sem Hitler lauk frásögn sinni á. Hann sagði alvarlegur í bragði: „Á þeirri
stundu hófst það“.“
Það virðist engin tilviljun að Rienzi sé sú ópera Wagners sem hafði
kannski mest áhrif á Hitler. Hann hefði eflaust, sautján ára unglingur, getað
séð sjálfan sig í hlutverki alþýðuforingjans Rienzis sem bjargvætt þjóðar
sinnar, en hefði varla séð fyrir að hann ætti sjálfur, eins og Rienzi í óperunni,
eftir að láta lífið innanum logandi rústir. Hrifning hans á Wagner hafði það
djúp áhrif á hann að hann byrjaði sjálfur, að sögn Kubizeks, að semja óperu
byggða á uppkasti Wagners að leikverki um völund smið; hann á til dæmis
að hafa verið búinn að semja forleikinn, sem hann gat hamrað á píanó,
en ekki skrifað niður, af því að hann kunni ekki nótur, það átti vinurinn
Kubizek að gera (en lenti í erfiðleikum með).
Í afar athyglisverðri doktorsritgerð frá því í hittifyrra12 hrekur Jonas
Karlsson með sannfærandi hætti margar af þeim sögusögnum um sam-