Hugur - 01.01.2015, Síða 92

92 Mikael M. Karlsson
þar af leiðandi öll rökfærslan, vafasöm, og heldur því auk þess fram að „almennur
efi sé hvorki nauðsynlegur né skynsamlegur“.15
Frankfurt fjallar um sama atriði í lengra máli. Skoðun hans virðist vera sú að
fyrsta skrefið [ljóst er að Frankfurt meinar þetta bókstaflega] í … tilraun
[Descartesar] til að grundvalla eitthvað „traust og varanlegt í vísindum“
á að vera engu minna róttæk ráðstöfun en að „rífa til grunna allar fyrri
skoðanir mínar“. Þar sem hann hefur tekið eftir því að margar helstu
grundvallarskoðanir hans eru rangar, ákveður hann að hann verði að
„umturna“ öllum skoðunum sínum „og byrja að nýju frá grunni“.16
Þessi tilvitnun í Frankfurt sýnir (eins og áður var minnst á) að hann, eins og
Kenny, lítur svo á að Descartes sé að færa rök fyrir fyrirfram-efa:
[Descartes] þarf vissulega ástæðu til að réttlæta þá ákvörðun sína að „um-
turna“ öllum skoðunum sínum, þ.e. fresta dómum um þær. En ástæðan
sem hann þarfnast kemur á fullnægjandi hátt fram í þeirri athugasemd
hans í upphafsorðunum … að skoðanir hans skorti traustan grundvöll.17
Það er erfitt að sjá hvers vegna Frankfurt fellst á þessi rök sem hann eignar
Descartes. Því að augljóslega vaknar eftirfarandi spurning: „Hvaða ástæðu gæti
René haft til að ætla að skoðanir sínar skorti traustan grundvöll áður en hann
fer yfir efasemdarökin sem koma síðar í Hugleiðingunni?“ Ekki aðeins er Frank-
furt áfram um þessi meintu rök Descartesar, heldur er hann ekki óhallur undir
fyrirfram-efa. Hann heldur því fram að „þessi tegund almennrar frestunar trúar
sé eðlilegt og viðeigandi skref í sérhverri rannsókn sem ætlar sér að vera rökrétt
og skipuleg … Hún er fjarri því að vera neinn hetjuskapur, hún er einfaldlega
alvanaleg.“18
Þar sem Frankfurt fer vel í saumana á texta Descartes, undrast hann að svo
margir staðir í ritum hans bendi til þess að aðferðarfræði Descartesar krefjist ekki
fyrirfram-efa, heldur eftirá-efa, þ.e. víðtækrar frestunar dóma í ljósi efasemdarök-
færslnanna í Fyrstu hugleiðingu. Frankfurt hefur einnig áhyggjur af augljósri
ósamkvæmni í framkvæmdinni: ef „rök“ Descartesar í upphafsorðum Fyrstu hug-
leiðingar nægja honum til að réttlæta „almenna umturnun“ skoðana sinna (eins
og Frankfurt telur), hvaða viðbótartilgangi þjóna þá efasemdarökfærslurnar sem
á eftir koma? Frankfurt finnur svarið við þessari spurningu í bréfi til Clerseliers,
þar sem Descartes segir að „hvaða ákvörðun sem maður hafi tekið til að neita eða
játa engu, gleymir hann því auðveldlega ef hann hefur ekki fest það vandlega í
minni sér“.19 Þetta er ástæðan fyrir því að viðbótarrök þarf til: ekki til að skapa
efa, heldur til að viðhalda honum.
15 Anthony Kenny, Descartes: A Study of His Philosophy (New York, 1968), bls. 18–20.
16 Frankfurt, Demons, bls. 16 og bls. 19–20, leturbreytingar mínar.
17 Ibid., bls. 20.
18 Ibid., bls. 17.
19 12. janúar 1646: HR II:126; Frankfurt, Demons, bls. 19, 21.
Hugur 2015-5.indd 92 5/10/2016 6:45:19 AM