Hugur - 01.01.2015, Page 108

108 Atli Harðarson
Mynd 2
Tiltæk þekking á
því hvað er réttast
eða best að gera.

Skilningur minn á
því hvað er réttast
eða best að gera.

Það sem
ég geri.

Allmargir, þar á meðal Locke og Spinoza á sautjándu öld og fjöldi seinni tíma
heimspekinga undir áhrifum frá þeim, hafa talið að athafnir manna stjórnuðust
ævinlega af löngun eða einhvers konar geðshræringu: Vit og skilningur gætu að-
eins stýrt mönnum með því að hafa áhrif á geðshræringarnar.6 Um þetta má þó
efast. Meðal þess merkasta sem ritað hefur verið um sjálfstjórn síðustu ár er bókin
Willing, Wanting, Waiting eftir Richard Holton. Þar rökstyður hann að ætlun, vilji
eða ásetningur geti stýrt athöfnum manna án þess að löngun komi til. Ásetningur
(resolution) er að dómi Holtons raunar ætlun í þá veru að láta löngun ekki ná
tökum á sér.7 Sjálfstjórn er að mati hans fyrst og fremst í því fólgin að geta
staðið við ásetning og vera hæfilega tregur til að endurskoða hann. Menn geta þá
mótað stefnu eftir umhugsun og haldið sig við hana þótt þeir verði þreyttir, þeirra
sé freistað, eða þeim sé villt sýn um stundarsakir. Hann dregur niðurstöður sínar
um þetta efni saman þar sem hann segir:
Skynsamlegt er að hafa tilhneigingu til að endurskoða ásetning ekki
• ef maður stendur frammi fyrir þeim freistingum sem ásetningn-
um var ætlað að yfirvinna;
• ef dómgreind manns er lakari en hún var þegar ásetningurinn var
mótaður.
Skynsamlegt er að hafa tilhneigingu til að endurskoða ásetning
• ef ástæðurnar fyrir honum eru ekki lengur fyrir hendi;
• ef aðstæður reynast í mikilvægum atriðum aðrar en búist var við;
• ef maður gerði mistök sem máli skipta í rökfærslunni sem leiddi
til ásetningsins.8
Mér virðist greinarmunur Holtons á ætlun eða ásetningi annars vegar og löngun
hins vegar eiga við rök að styðjast og held að það sé rétt að halda þeim möguleika
opnum að ásetningur geti stjórnað gerðum manns án þess nein löngun komi til.
Mér getur til dæmis verið sama hvort ég hef ýsu eða þorsk í matinn en ég ákveð
samt að biðja um ýsu í búðinni til að eyða ekki tíma í að velta vöngum þegar inn er
komið. Ég geng svo inn í fiskbúðina og bið um ýsuflak án þess að vera meðvitaður
6 Atli Harðarson, 2004.
7 Holton, 2009: 119.
8 Holton, 2009: 160.
Hugur 2015-5.indd 108 5/10/2016 6:45:24 AM