Hugur - 01.01.2015, Síða 109

Skynsamleg sjálfstjórn 109
um neina löngun til að taka eina fisktegund fram yfir aðra. Það er ákvörðunin sem
ræður.
Þeir sem telja að athafnir hljóti ævinlega að stjórnast af löngun myndu ef til vill
svara þessu á þá leið að löngun til að standa við ákvörðun ráði því hvað ég geri
eftir að ég kem inn í verslunina. Ef ég bendi á að ég finni ekki til neinnar slíkrar
löngunar geta þeir bætt við að hún sé þá ómeðvituð. Við þessu er lítið annað að
segja en að tal um meinta löngun sem ekki verður vart við styðst tæpast við neitt
nema alhæfingu um að allar athafnir stýrist af löngun. Slíkt tal getur því ekki ver-
ið hluti af rökstuðningi fyrir alhæfingunni. Vera má að umrædd alhæfing sýnist
sennileg vegna þess að þó sögnin að langa sé oftast höfð um geðshræringu, það er
að segja afstöðu sem er blönduð tilfinningu og leitar á hugann, þá er hún stundum
notuð um að taka einhvern kost fram yfir annan. Ef að langa meira í eitt heldur en
annað er látið merkja það eitt að maður taki það fyrrnefnda fram yfir, þá verður
fullyrðing um að hvaðeina sem maður velur sé valið af löngun að innantómri
klifun. En ef löngun merkir geðshræringu þá er alhæfing um að allt sem við gerum
stjórnist af löngun ósennileg. Þegar fólk segir eitthvað á borð við „mig langaði
ekki til þess en ég lét mig hafa það“ eða „mig langaði meira að vera heima en ég
var búin að ákveða að fara með honum“ þá virðist það, að minnsta kosti stundum,
meina í fullri einlægni að athafnir þess stjórnist af öðru en löngunum.
Það má svo í framhaldi af þessu spyrja hvort ætlun eða ásetningur þurfi endi-
lega að koma til. Getur athöfn ekki stjórnast beint af skilningi á hvað er rétt? Svo
virðist stundum vera. Hugsum okkur til dæmis að ég sé að leggja saman tölur á
blaði.
123
+ 256
Neðan við aftasta talnadálkinn skrifa ég 9. Það er í samræmi við það sem ég veit
að er rétt en ég verð ekki var við löngun, ætlun eða ákvörðun. Ég geri þetta af vana
en þetta er samt athöfn sem mér er sjálfrátt um og hún stjórnast af skilningi eða
þekkingu. Ég skrifa tölustafinn 9 vegna þess að ég veit að það er rétt. Eins virðist
löngun geta kviknað af skilningi þannig að um leið og maður veit af einhverju
langi hann í það án þess ætlun eða ásetningur komi til.
Þegar tekið er tillit til kenninga Holtons og þeirra möguleika að athöfn eða
löngun stjórnist milliliðalaust af skilningi verður myndin af skynsamlegri sjálf-
stjórn talsvert flóknari:
Hugur 2015-5.indd 109 5/10/2016 6:45:24 AM