Hugur - 01.01.2015, Side 155

Um heimspeki náttúrunnar 155
Páll Skúlason: Náttúrupælingar. Háskóla-
útgáfan, 2014. 142 bls.
Náttúruumræða á Íslandi hefur verið fyr-
irferðarmikil síðustu áratugi. Hún hefur
einkennst af mismunandi sjónarmiðum
og hafa hagsmunaárekstrar verið áber-
andi. Umræðan náði hámarki í að-
draganda byggingar Kárahnjúkavirkjunar
árið 2002 og þar til virkjunin var gangsett
árið 2007. Þjóðin var að vissu leyti klofin
í tvennt, mörg álitamál kölluðust á og oft
og tíðum vantaði upp á vandaða umfjöll-
un um málefnið. Ýmsar raddir heyrðust
um að nýting náttúrunnar í þágu fólksins
vægi meira en ásýnd landslagsins og áhrif
röskunar á lífríkið á Austurlandi. Margar
spurningar sputtu upp um gildi náttúru,
gagnvart mönnum en einnig óháð þeim.
Umræðan einkenndist oft af skilnings-
leysi gagnvart andstæðum skoðunum.
Þegar þannig er komið fyrir umræðunni
er nauðsynlegt að fjalla um náttúrusið-
fræði, þar sem gildi náttúru er skeggrætt
og staða mannsins í náttúru einnig. Þetta
á ekki síður við núna; við erum stöðugt í
þessum dansi nýtingar og varðveislu
þegar íslensk náttúra er annars vegar.
Páll Skúlason hefur verið frumkvöðull
í náttúruumræðu á Íslandi og framlag
hans til náttúruhugsunar og siðfræði
verður ekki dregið í efa. Árið 1998 gaf
hann út bókina Umhverfing sem var vel
tekið og segir í grein í Morgunblaðinu
frá árinu 1999: „Landsvirkjun auglýsti á
dögunum eftir rökum í stað tilfinninga.
Umhverfing Páls Skúlasonar heimspek-
ings er næstum því eins og svarið við
þeirri auglýsingu, enda hefur Páll fyrr
en hér véfengt skiptingu mannsandans
í skynsamlega rökvísi annarsvegar og
óreiðukenndar, óskynsamlegar tilfinn-
ingar hinsvegar. Hann hefur haldið á
lofti gildi rökstuddra tilfinninga.“1
Páll gaf út Náttúrupælingar árið 2014
sem er samansafn hugleiðinga, greina og
erinda um heimspeki náttúrunnar. Að
vissu leyti má taka undir ritdóminn hér
að framan í sambandi við nýju bókina
hans Páls. Um leið og hann færir rök
fyrir skoðunum sínum með greinargóð-
um hætti, þá er umhyggja og tilfinning
fyrir lífinu aldrei langt undan. Hann
reynir eftir fremsta megni að orða það
sem ómögulegt er að setja í orð; að lýsa
tilfinningum sem manneskja finnur fyrir
þegar hún upplifir sjálfa sig sem hluta af
heild, það sem lífið er. Þetta gerir bókina
í senn áhugaverða og hrífandi.
Bókinni er skipt upp í tvo hluta. Í fyrri
hluta eru fimm greinar og í þeim síðari
átta. Í formálanum sem Páll ritar í tilefni
af útgáfu bókarinnar segir hann frá til-
drögum þessara greina og erinda. Flest
erindanna eru flutt eða gefin út á tíunda
áratug síðustu aldar og nokkur á fyrsta
áratug þessarar aldar.
Elsta erindið er frá árinu 1989 og nefn-
ist „Siðfræði náttúrunnar“. Þar fjallar
hann um gæði lífsins, afstöðu mann-
fólksins til náttúrunnar og skyldur okkar
gagnvart dýrunum. Hann tekur fram
strax í byrjun hversu mikilvægt það sé að
ræða þessi mál. Hann gagnrýnir harðlega
þá mannhverfu hugsun að „við höfum
rétt til að ráðskast með aðrar lífverur eftir
því sem okkur sýnist og við teljum sam-
ræmast best okkar eigin hagsmunum“
(113). Það sé brýnt verkefni siðfræðinnar
að sýna fram á mikilvægi þess að hafa
Um heimspeki náttúrunnar
Hugur 2015-5.indd 155 5/10/2016 6:45:42 AM