Hugur - 01.01.2015, Síða 156

156 Hugur | Ritdómar
fleira í huga en þessi mannhverfu viðhorf.
Páli er umhugað að finna út hvað sé sið-
ferðislega rétt að gera og hvað ekki, þrátt
fyrir að hann setji þá varnagla að þessir
siðferðisdómar séu ekki endanlegir og
geti aldrei orðið það. „Hvort okkur auðn-
ast að lifa áfram á þessari jörð í sambýli
við aðrar lífverur er öllu öðru fremur
komið undir því að við sigrumst á þeirri
heimskulegu tilhneigingu að skoða lífið
og náttúruna eingöngu út frá sjónarhorni
okkar sjálfra“ (124). Hann endar greinina
á þeirri staðhæfingu að frumforsenda alls
siðferðis felist í hversdagslegri umhyggju-
semi og tillitssemi gagnvart öllu sem lifir.
Hann lýsir af miklu innsæi sýn sinni á
lífið og með mikilli nærgætni. Þessi orð
gefa tóninn fyrir náttúrusiðfræði Páls
Skúlasonar sem liggur eins og rauður
þráður í gegnum alla bókina.
Hugleiðingar við Öskju er stutt bók eft-
ir Pál sem kom út árið 2005 og er fyrsta
hugleiðingin í Náttúrupælingum. Hún
er hvalreki fyrir íslenska heimspeki og
hugsun og er löngu orðin skyldulesning
fyrir alla þá sem áhuga hafa á náttúru-
umræðu. Í þessu stutta riti lýsir hann á
einlægan hátt upplifun og reynslu sinni
í sinni fyrstu ferð á eldstöðina Öskju.
Á tímum þar sem nýting náttúru er hjá
sumum alltaf talin réttlætanleg og ofurá-
hersla er á skynsemi og framfarahugsun,
þá er þessi hugleiðing kærkomið inn-
legg. Þessi lýsing Páls ber með sér djúpa
virðingu fyrir lífinu og náttúrunni sem
býr í öllu. Í stað þess að lýsa dvölinni í
Öskju þá byrjar hann á því að lýsa tilfinn-
ingunni og spurningunum sem vöknuðu.
Hann veltir því fyrir sér hvernig heildir
verði til og hvers konar heildir séu til.
Hvernig myndast tengsl og hvers konar
tengsl eru til? (13) Hann veltir fyrir sér
nokkrum möguleikum og viðurkennir
að ekki sé auðvelt að fá endanleg svör og
að jafnvel séu þau ekki til. Kjarni reynsl-
unnar sé því líklegast eitthvað sem hægt
væri að kalla andlega reynslu og það sem
skáld og listamenn basla við að lýsa í sín-
um störfum. „Að koma til Öskju hefur
því – í mínum huga – einfalda og skýra
þýðingu: Að uppgötva jörðina og sjálfan
sig sem jarðarbúa. Að vera jarðarbúi er
að finna líf sitt bundið jörðinni, ef ekki
beinlínis sprottið af henni, finna að hún
er forsenda lífsins“ (17–18). Hann segir að
með því að öðlast slíka reynslu sé mað-
urinn að staðsetja sig í veruleikanum og
þá sjái hann jafnvel um hvað lífið snúist.
Páll fylgir eftir „Hugleiðingum við
Öskju“ með erindunum „Náttúran í and-
legum skilningi“, „Andi og óbyggðir“ og
„Bréf til Gerdien“. Viðtal með yfirskrift-
inni „Við þurfum að kenna börnunum
okkar að skynja og hugsa“, sem Þröstur
Helgason tók við hann árið 2005, rekur
svo lestina. Þar má fá nokkurs konar út-
skýringar á fyrri skrifum og reynslunni
við Öskju. Fyrir þá sem halda upp á
Hugleiðingar við Öskju er þetta kærkom-
in viðbót við það rit.
Í síðari hluta Náttúrupælinga er skipt
um áherslur, þrátt fyrir að svipuð heildar-
hugsun skjóti upp kollinum í næstsíðasta
erindinu, „Að ganga og að hugsa“, þar
sem Páll fjallar um þá upplifun sem ganga
er. Í fyrstu hugleiðingu seinni hluta bók-
arinnar, „Hvað er siðfræði náttúrunnar“,
byrjar hann að skilgreina siðfræði náttúr-
unnar með einföldum og skýrum hætti.
Hún er aðeins tvær blaðsíður og góð lesn-
ing áður en haldið er áfram. Páll telur að
ástæðan fyrir því að gott sé að skilgreina
þessa tegund siðfræði sérstaklega sé sú
að vaninn sé að tengja siðfræði við reglur
sem fólk setur sér í samskiptum við aðra
og lifnaðarhætti. Röng og rétt breytni er
iðulega tengd menningarsamfélögum en
síður við náttúruna sjálfa. Þannig hefur
umhverfi mannsins og náttúra staðið
fyrir utan þetta siðferði mannanna. Þetta
er þó ekki svona einfalt og útskýrir Páll
skorinort hvaða þýðingu hann telur nátt-
úruna hafa fyrir mennina. Náttúran er í
senn móðir alls lífs á jörðinni, uppspretta
þeirra gæða sem menn þurfa til að lifa
og svo býr hún í okkur sjálfum. „Um
Hugur 2015-5.indd 156 5/10/2016 6:45:42 AM