Andvari - 01.03.1968, Síða 44

42
HARALDIIR ÓLAFSSON
ANDVARI
19. aldar. Hér verður sú saga ekki rakin. Hins vegar er fróðlegt að atliuga örlítið
nánar þessa merkilegu menningu Eskimóa eins og hún hélzt við og þróaðist um
aldaraðir við aðstæður, sem voru svo erfiðar, að furðulegt má telja, að mannlíf
skyídi ekki með öllu deyja út þarna á norðurhjara veraldar.
1.
Upphaf hinnar vísindalegu Eskimóafræði er að finna hjá þeim dönskum
mönnum, sem fyrstir tóku að rita um uppruna og þjóðflutninga Eskimóa á Græn-
landi. H. Rink var maður nefndur. Hann starfaði á Grænlandi síðari hluta 19.
aldar og skrifaði margar bækur og ritgerðir um uppruna Eskimóa. Rink var frá-
bær vísindamaður og þekkti öllum mönnum betur sögu og tungu Eskimóa. Hann
hélt fram þeirri skoðun, að Eskimóamenningin hefði orðið til inni í landi í
Kanada, þar sem Eskimóar stunduðu fiskveiðar í vötnum og fljótum. Þaðan
héldu þeir til sjávar og stunduðu selveiðar í sjó á svipaðan hátt og þeir höfðu
áður stundað fiskveiðar í fljótunum. Rink hafði sem sé fyrstur manna gert sér
grein fyrir því, að menning Eskimóa er ofin úr tveimur frumþáttum: annars
vegar veiði spendýra í sjó og hins vegar veiði hreindýra og fiskveiði inni í landi.
Rink vakti einnig fyrstur manna máls á því, að hin sérstæða Eskimóamenning
einkenndist fyrst og síðast af þessari seinni tíma aðlögun að hafinu. Þessar kenn-
ingar Rinks eru enn í dag undirstaðan að öllum umræðum um upphaf Eski-
móamenningarinnar. Landi hans, Steensby, tók allt þetta mál til athugunar og
birti niðurstöður sínar í tveimur bókum, sem komu út 1905 og 1917. Steensby
kannaði alla þekkta Eskimóahópa og landfræðilegar aðstæður á hverjum stað.
Komst hann að þeirri niðurstöðu, að frumheimkynni Eskimóamenningarinnar
(ekki Eskimóa) væru í Norður-Ameríku, nánar tiltekið við Coronation Bay norð-
anvert við Hudson-flóa. Það má segja urn Steensby, eins og reyndar Rink líka,
að verk hans em grundvöllur allrar umræðu um Eskimóa, en hins vegar eru
ekki allir sammála um niðurstöður hans.
Kaj Birket-Smith er lærisveinn Steenbys, en hefur mjög sjálfstæðar skoðanir
á uppruna Eskimóamenningarinnar. Hann hefur rakið þróunarstig hennar, eins
og þau korna honum fyrir sjónir. Elzt er proto-eskimóamenningin, sem einkenn-
ist af hreindýraveiðum inni í landi. Hrein-Eskimóar vestanvert við Hudsonflóa
hafa til skamms tíma verið ágætir fulltrúar þess menningarstigs. Paleo-eskimóa-
stigið einkennist af aðlöguninni að hafinu. Sel- og rostungsveiði verður mikil-
væg, og loks kemur til sögunnar Neo-Eskimóastigið, og hafa þá bætzt við hval-
veiðar á opnum bátum. Neo-eskimóamenningin átti upptök sín við Beringssund,
en breiddist svo út í tvær áttir og var ríkjandi á Grænlandi og á Labrador. Loks er
eschato-eskimóastigið, sem er samruni selveiða og hreindýraveiða. Þetta menn-