Andvari - 01.03.1968, Blaðsíða 100

98
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
þingsins taki ekki til þeirra mála, sem snerta ísland út af fyrir sig, en það var
í þeim málum, sem alþingistilskipunin frá 1843 hafði veitt íslendingum ráð-
gefandi vald. í þeim málum hafði konungur löggjafarvaldið með þeirri til-
hlutun af alþingis hálfu, sem því nú er veitt eða eftirleiðis kann að vera veitt.
Alþingi fékk því ekkert löggjafarvald í þessum íslenzku sérmálum, en lög-
gjafarvald konungs var bundið því skilyrði, að danskur ráðherra eða ráðherrar
skrifuðu undir þau lög, sem sett voru um íslenzk málefni. Fjárhag Islands var
skipt í tvennt: óbeinir skattar og gjöld skyldu renna í ríkissjóðinn danska, en
beinir skattar og gjöld í íslenzkan landssjóð. Danska þingið réði því öllum
óbeinum skattaálögum á íslandi. En 8. grein frumvarpsins mælti svo fyrir:
Konungur ætlar ekki að leggja ný útgjöld á landssjóðinn, eða hækka þau, sem
nú eru ákveðin, né leggja á nýja eða hærri skatta til landssjóðsins en nú eru,
nema með samþykki alþingis. 1 þessu eina tilviki var alþingi veitt ákvarðandi
vald — eða öðruvísi orðað: löggjafarvald. Það hafði þó munað mjóu, að þetta
ákvæði í 8. grein um samþykki alþingis væri látið niður falla. Á Ríkisráðs-
fundinum 6. maí 1851, þegar gengið var frá frumvarpinu, höfðu bæði Spon-
neck fjármálaráðherra og Bardenfleth lagzt gegn þessu og vildu aðeins, að
leitað væri álits alþingis í þessu efni. En þá stakk Rosenörn innanrikisráð-
herra við fótum. Oskir hans um, að alþingi yrði veitt „nokkru rýmra vald“
í sérmálum íslands, höfðu verið ofurliði bornar í Ríkisráðinu, og honum þótti
það sjálfsögð sanngimi, að íslendingar fengju vald til þess að leggja á sjálfa
sig beina skatta. Hann lýsti því þá yfir, að hann mundi ekki, ef þessu ákvæði
yrði breytt í frumvarpinu, treysta sér til að leggja það fyrir konung til undir-
skriftar. Hinir ráðherrarnir létu þá undan í þessu efni, en lýstu því yfir, að
þeir áskildu sér rétt til að ráða atkvæði sínu að vild, þegar málið yrði síðar
lagt fyrir danska ríkisþingið. Áttunda grein var eini pólitíski örlætisvotturinn
í þessu frumvarpi um stöðu íslands í ríkinu, og engum er fyrir það að þakka
nema Rosenörn innanríkisráðherra.
Þessi „stjórnskipunarlög" gerðu að engu það pólitíska jafnrétti, sem ríkt
hafði með Dönum og Islendingum, meðan báðar þjóðir bjuggu við ráðgefandi
þing. Staða íslands í sambandinu við Danmörku versnaði ekki lítið, ef frum-
varpið hefði orðið að lögum, því að með því var landið ekki aðeins selt undir
stjórnardeildirnar í Kaupmannahöfn, svo sem áður hafði verið, heldur undir
danska þingmenn og danska kjósendur.
Þjóðfundurinn kaus níu manna nefnd til að athuga frumvarp stjórnar-
innar, og skrifuðu átta undir nefndarálitið, en einn þeirra, Þórður Sveinbjörns-
son, skilaði sérstöku áliti. Jón Sigurðsson var forseti nefndarinnar og fram-
sögumaður, og nefndarálitið er sýnilega orðað að mestu af honum, bað er allt