Andvari - 01.03.1968, Page 103

ANDVARI
ÁFANGAR Á LEIÐ ÍSLENZKRAR SJÁLFSTÆÐISBARÁTTU
101
Einu ári eftir lok ÞjóSfundar skrifaði Jón Sigurðsson eins konar eftirmæli um
hann og komst að þeirri niðurstöðu, að afdrif hans hafi jafnvel verið „hið heppi-
legasta, sem orðið gat, eftir því sem á stóð.“ Og þegar Þjóðfundurinn er skoðað-
ur í sögulegu samhengi, hefur Jón lög að mæla. Síðar virtist mörgum, að Þjóð-
fundarmennirnir hefðu spennt bogann of hátt. Ef litið er á ÞjóÖfundinn frá
þröngu sjónarmiði hagnýts stundarárangurs, þá er það sannast sagna, að Þjóð-
fundarmennirnir voru pólitískir loftkastalasmiðir. En frá sjónarmiði íslenzkrar
sögu voru þeir mestu raunsæismenn, sem uppi hafa veriö í stjórnmálum tslands,
og þeim verður það aldrei fullþakkað, að þeir tóku ekki við ölmusunni, sem að
þeim var rétt.
II
Sam\omulagið á alþingi 1867.
Rúm ein öld er liðin síðan háð var það alþingi, sem skipar að einu leyti
einstæðan sess í sögu íslenzkrar sjálfstæðisbaráttu. Á því þingi náðist samkomu-
lag með fulltrúa konungs og dönsku stjórnarinnar annars vegar og alþingi hins
vegar um stjómlögun íslands, sem svo var nefnd. Raunar var þetta eina skiptið,
að samkomulag tókst með hinum stríðandi aðilum í þessu efni á 19. öld. Fyrir
þær sakir er þetta þing einkar merkilegt í viðburðarás íslenzkrar sjálfstæðis-
hreyfingar. Samtíðarmenn þeir, sem stóðu að þessu samkomulagi þings og
stjórnar, tengdu um stund við það miklar vonir, enda ekki nema eðlilegt:
í sextán ár höfðu íslendingar gengið í „réttleysisins eyðimörk" eða síðan Þjóð-
fundinum var slitið með þeim atburðum, sem öllum eru kunnir. Á þessari
pólitísku eyðimerkurgöngu höfðu íslendingar raunar ekki verið hljóölátir:
þeir höfðu án afláts hrópað á réttlæti, á mannfundum í héraði og á alþingi
sjálfu höfðu þeir samið hverja bænarskrána á fætur annarri til konungs, en
fengið litla áheyrn. Það er ekki úr vegi að rekja hér lítillega tilmæli íslendinga
um stjórnarbót á þeim árum, er á undan fóru samkomulaginu á alþingi 1867.
Þegar litið er á stjórnmálaathafnir Islendinga á tímabilinu frá lokum
Þjóðfundar til samkomulagsins 1867, þá má sjá þar merkilega vel samhæfða
baráttu almennings í landinu og hins ráÖgefandi alþingis. Frá upphafi ís-
lenzks stjórnmálalífs á 19. öld hafði söfnun undirskrifta að bænarskrám skip-
að þar mikinn sess samtímis pólitískum mannfundum. Llm haustið 1851 var
safnað á þriðja þúsund undirskrifta úr 9 sýslum að bænarskrám, þar sem
mótmælt var aðgerðum konungsfulltrúa og farið fram á, að nýtt frumvarp um
samband íslands og Danmerkur yrði lagt fyrir þing, sem kosið væri til eftir
kosningalögum ÞjóÖfundarins. Svar dönsku stjórnarinnar við þessum bænar-