Andvari - 01.03.1968, Síða 113

ANDVARI
ÁFANGAR Á LEIÐ f SLENZKRAR SJÁLFSTÆÐISBARÁTTU
111
er hafði markað alla gerS stjórnarskrárfrumvarpsins, svo sem það var lagt fyrir
alþingi. Við embætti hans tók danski stjórnmálamaðurinn Rosenörn-Teilmann.
I Ríkisskjalasafni Danmerkur í Kaupmannahöfn hafa geymzt fimm æðilöng
bréf frá Hilmari Finsen til yfirboðara síns, Rosenörns-Teilmanns dómsmála-
ráðherra. Fyrsta bréfið er skrifað 20. okt. 1867, stuttu eftir þinglausnir, hið
síðasta 12. júlí 1868, en þá hafði Rosenöm-Teilmann látið af embætti. Að því
er ég bezt veit, hafa þessi bréf ekki veriÖ hagnýtt sem heimildir um sögu Is-
lands á þeim tíma, er íslenzk sjálfstæðisbarátta tók svo snöggt viðbragð eftir
alþingi 1867. Það er til að mynda auðsætt, að Páll E. Ólason hefur ekki þekkt
þau, þegar hann skrifaði hina viðamiklu ævisögu Jóns Sigurðssonar. En þau
varpa að mörgu leyti nýju ljósi á pólitíska starfsemi og hugleiðingar Hilmars
Finsens á þeim mánuðum, er hann tók að gruna, að sigur hans á alþingi 1867
var til ónýtis unninn.
I fyrsta bréfi Flilmars Finsens til Rosenörn-Teilmanns skýrir hann dóms-
málaráðherranum frá því, að sáttfýsi og samkomulagsvilji þingsins hafi orðið
undrunarefni öllum hér á landi, ekki sízt alþingismönnunum sjálfum. Hann
segir, að Jón Sigurðsson, sem hann kallar leiðtoga aðskilnaðarflokksins, hafi
ekki verið búinn að ákveða sig í málinu, en telur hann þó hafa verið upphafs-
mann að því, að fjárhagsmálið hafi verið tekið upp í nefndarálitið, og þar mun
hann án efa ekki vera fjarri sannleikanum. Þótt þingið hafi gert ýmsar breyt-
ingar við frumvarp stjórnarinnar og fæstar til bóta, þá hafi þó tekizt að kveða
niður æðimargar aðskilnaðarkreddur og úrslit málsins verði mikilvæg bæði
danska ríkinu og Islandi sjálfu. Þegar hér er komið bréfinu, minnist Finsen
yfirlýsingar sinnar um samþykktarvald þingsins: Þessi árangur fékkst, segir
hann, fyrir þá sök, að ég í samræmi við það, sem Leuning dómsmálaráðherra
minntist oft á við mig munnlega, að auðvitað væri það ekki ætlan konungs
að valdbjóða stjórnarskrá án samþykkis alþingis, gaf þá yfirlýsingu, að í þessu
máli og í þetta skipti hefði alþingi samþykkjandi vald, en ekki einungis ráð-
gjafaratkvæÖi. Hann getur sér þess til, að ráðherranum muni kannski finnast
hann hafa gengið lengra en hann mátti, en fullvissar hann um, að með þess-
ari yfirlýsingu hafi hinn mikli árangur í málinu náðst. Það sé að sjálfsögðu
ráðherrans að dæma um það, hvort hann hafi fariÖ út fyrir valdsvið sitt, en
sé fús til að taka á sig ábyrgðina í því efni. Finsen sér fram á það, ef stjórnin
fordæmi þessa yfirlýsingu sína, að þá lendi hann í óbærilegri vígstöðu, ekki
vegna þess að alþingi eða íslendingar muni bregða honum um það honum til
svívirðingar, heldur sakir hins, að frá sjónarmiði stjórnarinnar hafi hann ekki
staðið í stykkinu í embætti sínu, því að það skipti mestu, að stiftamtmaðurinn
njóti trausts stjórnarinnar. Ililmar Finsen er taminn danskur embættismaður