Andvari - 01.03.1968, Page 172

170
ÓLAFUR M. ÓLAFSSON
ANDVARI
sem nefnist „Mána bjarnar byrvindur". Rekur hann þar „gamalt ævintýra-
minni“, ber hina merkilegu kenningu saman við það og dregur af þeim saman-
burði eðlilega ályktun. „Þetta minni er í því fólgið, að tröll segir mennskum
manni, að hann megi nefna nafn þess, ef hann þurfi lítils við ..., en þá er
tröllið óðara komið á vettvang honum til hjálpar.1) .... Skýringin er á þessa leið:
Þegar maður hugsaði til trölls, er hafði heitið honum liðsinni sínu, kom tröllið
óðara á fund hans. Hugur hans bar það eins og byrinn skip á hafi úti. Því
varð hugur mannsins: byrvindur tröllsins" (10. bls.).
Meðal annars, sem þessi skýring hefur sér til ágætis, er það, að hana skilur
til hlítar hver meðalgreindur unglingur, sem eitthvað veit um eðli kenninga.
Ekki sakar að minna á, að sams konar hugskeyti og gengur frá manni til trölls
í þjóðsögum og ævintýrum er sífellt í gangi milli ása og Ása-Þórs í goðasögum,
„ok jafnskjótt kom hann,“ þótt annars væri í austurvegi „at berja trpll" (Sn.-E.).2)
Máli skiptir, að í vitund forfeðranna — og þá einnig skáldanna — hefur munur-
inn á jötnum og tröllum snemma verið óljós. Hins sama gætti um dverga og
álfa og reyndar fleiri flokka vætta. Skyldi því enginn ætla sér nú á dögum að
draga þar á milli skýrar línur.
Sé nú skýring mín hér að framan á einstökum liðum kenningar Egils:
Bjarnar manna byrvindr, annað en óráð eitt, styður kenningin innbyrðis hina
snjöllu skýringu Sigurðar Skúlasonar á fyrirbærinu „vindr trollkvenna =
hugur". Hafi Egill litið svo á, að tröllkonan (íma) hlýddi kalli og tæki á rás
nauðstöddum manni til hjálpar, var ekkert eðlilegra en skáldið hugsaði sér úlf-
inn (heiðingjann) taka til fótanna og renna á blóðlyktina í von um val eftir
orrustu (ímu). Sbr. tröllkonuna í óbyggðum og úlfinn á heiðum uppi, sem
hvort steðjar að sínu marki líkt og skip fyrir fullum seglum klýfur öldurnar í
óðum byr.
Sé handriti hlítt, — þótt ekki væri af öðrum sökum en þeim, að vísan er rétt
kveðin, — og merkingar orðanna virtar, virðist umrædd kenning Egils hugsuð
þannig: a) menn Bjarnar: HEIÐINGJAB, b) byrr HEIÐINGJA: ÍMA, c) vindr
1) í riti sínu Um íslenzkar þjóðsögur farast Einari Ól. Sveinssyni svo orð um þetta sania
minni (50. bls.): „Bæði í fornum sögum og nýjum er það algengt, að einhver vættur eða vera,
sem mikils má sín, leyfi manni að nefna sig, ef á liggi, og kemur hún þá til hjálpar, hversu
langt sem hún er undan.“
2) Sbr. enn fremur: „Þá tók dvergrinn þveng ok kníf ok vill stinga rauf á vprrum Loka ok
vill rifa saman munninn, en knífrinn beit ekki. Þá mælti hann, at hetri væri þar alr bróður hans,
en jafnskjótt sem hann nefndi hann, þá var þar alrinn, ok beit hann varramar“
(Sn.-E.).