Andvari - 01.03.1968, Page 178

176
ÓLAFUR M. ÓLAFSSON
ANDVABI
fremur — raunverulegan úlf, hangandi í „vargtré vestan bæjar“, þótt auðvitað
komi einnig til greina líkneski af úlfi. Vafalaust het’ur Óðinn haft einhver ráð
til þess að hafa einnig örninn ósvikinn. — Ekki er ólíklegt, að hengdur úlfur
„fyr vestan dyrr“ hafi átt að vekja athygli komumanna á örlögum þeirra, sem
gerðust „vargar í véum“. En örninn má vel hafa minnt á afdrif hinna, sem
biðu ósigur i hardaga.
Mali einhvern tíma tíðkazt að hengja varg í tré, eru orð Egils: elgr galga,
rétt kenning á úlfi. Þó má vera, að skáldinu hafi verið annað í hug, a. m. k.
jafnframt. Ef nokkurt dýr líkist úlli, sem teygir sig upp í virgilná, þá er það
elgurinn, sem hítur — eins og hjörturinn Eikþyrnir — barr eða blöð af limurn
trjáa. Einnig þannig er elgr galga skýlaus kenning á úlfi.3) En úlfurinn nefnist
ýmsum heitum, og tel ég engan vafa á því, að skáldið eigi við alþjóð HEIÐ-
INGJA (Þul. IV, ee, l).1 2) Nefnir hann þá í senn hið alkunna hrædýr og ása-
trúarmenn (Sbr. menn Bjarnar, 13. v.). Egill er vonsvikinn og vandar því
ekki trúbræðrum sínum kveðjurnar, enda hefur liann áður kallað sjálfan sig hræ
(4. v.). — Ekki er laust við, að í orðum Egils felist — óbeint — nokkur aðdáun
eða viðurkenning á kristnum mönnum, en elni l’yrri hluta 15. vísu er þetta:
Hvar sem leitað er meðal heiðinna manna, er sá torfundinn, sem treysta má.
Einhver kynni að benda á og telja veilu, að heiðingi í merkingunni heiðinn
maður hafi hingað til ekki þekkzt í eldri heimildum en frá 12. öld (Sjá Lex.
poet.). En því er til að svara, að fólgið mál er heimild eins og annað mál. I öðru
lagi er lýsingarorðið heiðinn gamalt germanskt orð (Sjá de Vries: Altnord. etymol.
wörterbuch.) og algengt í norrænum skáldskap frá 10. öld (Sjá Lex. poet.). I
þriðja lagi hefur Agli Skalla-Grímssyni verið ætlað annað eins afrek og það að
tengja saman orðin heiðinn og heiðingi, hafi engum dottið það í hug fyrr. Loks
skal — til samanburðar — bent á orðið pundari, sem ætla má, að verið hafi eigi
ónauðsynlegra í daglegu lífi en orðið heiðingi í umræddri merkingu. Samt kemur
■pundari hvergi fyrir í fornurn skáldskap nema Sonatorreki (1. v.).
Ek finn þat oft, þ. e. að sá es mjpk torfyndr, es knegum trúa.
hér. Af þessu eina orði má ráða, að EgiII hafi talið Islendinga í gildara lagi
meðal ásatrúarmanna. Orðið þýðir nánast: jafnvel hér, en vegna afstöðu sinnar
til „alþjóðar heiðingja" markast merking þess enn frekar: jafnvel hér á landi.
1) Sé kenningin elgr galga hugsuð með tilliti til hengds manns, en ekki hengds úlfs, er
hún hliðstæð fjölda hrafnskenninga, þar sem hrafninn, keppinautur úlfsins, er kenndur til orr-
ustu. Auðvitað tekur hann engan þátt í Ieik Hildar, en gæðir sér hins vegar á valnum,
sem til fellur.
2) Sbr. orðasambandið alþjóð manna eða alþýSa manna, enn fremur alþýSa lærðra (ESk.
6, 9), þjóS þursa (Skí. 10, Fj. 1) og þjóS Breta (Merl. II, 35).