Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 32

ÞUNGIR ÞANKAR
HUGUR
Akkilesarhæll kenningar Aristótelesar, er kóróna kenningar
Newtons.
Hér er komið að sannleikskominu í þeirri bjöguðu mynd af
sögu vísindanna sem kynnt var í upphafi þessa máls. í tilteknum
skilningi verður aflfræði fyrst til á dögum Galíleós og Newtons
vegna aðferða sem þeir beittu. í stuttu máli gerðu þeir stærð-
fræði að grundvallaratriði í aflfræði. í þessu felst róttæk breyt-
ing á aðferðafræði aflfræðinnar og þar með á skilningi manna
á aflfræði sem vísindagrein. Galíleó var frumkvöðull og mikil-
vægasti talsmaður þessara breytinga en það var ekki fyrr en
með afrekum Newtons að breytingin varð fullkomnuð. Afl-
fræði í þessum skilningi - nútímaaflfræði - varð þannig til á
endurreisnartíma, en ekki er þar með sagt að aflfræði sem til-
raunavísindi hafi ekki verið til áður. Breytingin hefur verið
misskilin. Hún var ekki fólgin í því að tilraunir leystu vanga-
veltur af hólmi, heldur í því að aflfræði varð stærðfræðileg.
Ógæfa Aristótelesar var sú að í lok miðalda höfðu kreddu-
fullir skólaspekingar tekið kenningar hans til handargagns og
lagað þær þannig til að þeim mætti beita í þágu kirkjuyfirvalda.
Það voru þessir „talsmenn" Aristótelesar sem hetjur endur-
reisnarinnar - Bacon, Descartes, Galíleó og aðrir - hömuðust
gegn. Margir þeirra skólaspekinga sem Galíleó deildi við
héngu í orði Aristótelesar, en voru ekki sannir náttúruspek-
ingar eins og hann. Sumir þeirra töluðu um „náttúrur“ sem
dulræna eiginleika eða krafta. Það er ekki hægt að kenna
Aristótelesi um neitt af þessu, því hann hefði hneykslast jafnvel
enn meira en Galíleó, Newton, Cotes og aðrir þeir sem for-
dæmdu það með réttu.
Auðvitað stóðu kenningar Aristótelesar að sumu leyti í vegi
fyrir því að sólmiðjukenningin, hugmyndir um fjarhrif og
fleiri slíkar framfarir næðu fram að ganga, en eins og fram
hefur komið mæltu kenningar Aristótelesar sterklega gegn
þessum hugmyndum. Samt er engin ástæða til að fordæma þetta
eða harma, fremur en önnur tilfelli þar sem heildstæð heims-
mynd sem virðist skýra flesta hluti streitist gegn uppreisnar-
fullum nýjungum. Það hvarflar ekki að okkur að fordæma
Newton fyrir að hugmyndir hans um óbrigðult rúm hafi verið
þröskuldur á vegi heimsmyndar Einsteins. öðru nær hyllum
við Newton sem einn hinna miklu náttúruspekinga.
30