Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 14

Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 14
ÞUNGIR ÞANKAR HUGUR verið tilraunavísindamaður, verður sá að taka á honum stóra sínum, ef hann ætlar að láta taka mark á sér.11 Við sjáum líka af þessu dæmi, að Aristóteles notar ekki orðin „jarðefni“, „loft“, „eldur“ og „vatn“ í venjulegri merk- ingu þeirra orða, heldur hafa þau sértæka, tæknilega merkingu (á sama hátt og Newton notar hið almenna orð „kraftur" í sértækri og tæknilegri merkingu í aflfræði sinni). Með „jarðefni“ á Aristóteles til dæmis ekki við „mold“ eða neitt því- líkt, heldur „hið fasta frumefni": festueiginleikann sjálfan í sinni hreinustu mynd. Á sama hátt merkir „vatn“ „hið fljótandi frumefni": þann hreina, hlutbundna eiginleika að vera fljót- andi. Og orðið „loft“ er „hið loftkennda frumefni": sú hreina efniseigind að vera loftkenndur.12 Mjólk er þannig jarð- kenndur vökvi, vegna þess að hægt er að sýna fram á að í henni eru uppleyst föst efni, og eiginleikar hennar eru í samræmi við það: þegar hinn fljótandi hluti er látinn gufa upp verður eftir fast botnfall, hún hleypur við upphitun, og svo framvegis.13 Með því að líta þannig á frumefnin, færði Aristóteles efnafræði Empedóklesar í átt til þess sem nú kallast eðlis- efnafræði. Efnafræði hans er engu síður kenning um mismun- andi hami sama efnis - fastan, fljótandi og loftkenndan - en um mismunandi eiginleika efnanna. í Ijósi þessa virðist kenning Aristótelesar vera mun nútímalegri en flestir vilja vera láta. 11 Hér er tvímælalaust um tilraun að ræða, þótt hún sé ekki gerð til að prófa kenningu. Aristóteles gerði einnig tilraunir í þeim tilgangi, eins og sjá má af dæmunum sem koma hér á eftir. Sjá einnig VIII. kafla og neðanmálsgrein 55. 12 í eðlisefnafræði Aristótelesar hefði eldur átt að vera hið eldlega frum- efni. Af ýmsum ástæðum gengur honum illa að gera grein fyrir því, en málið er flóknara en svo að því verði gerð fullnægjandi skil hér. 13 Eflaust finnast frumefnin aldrei í sínu hreina formi. Á þetta hafði Anaxagóras þegar lagt mikla áherslu, en hann setti fram frumefna- kenningu um svipað leyti og Empedókles. í vel þekktu broti (brot 11) segir hann: „í öllu finnst eitthvað af öllu nema af huganum, en í sumu finnst hugurinh einnig.“ Eins og kom fram í 7. neðanmálsgrein var munurinn á kenningum Anaxagórasar og Empedóklesar aðallega sá að frumefni Anaxagórasar voru óendanlega mörg. í ritinu Um himnana (III, 4 sérstaklega 302bl0-303a2) færir Aristóteles rök fyrir því að taka eigi kenningu Empedóklesar fram yfir kenningu Anaxagórasar (og stuttu síðar, á 303a3-303b7, gagnrýnir hann atómkenninguna). Ji 12
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Hugur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.