Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 71

HUGUR
VILHJÁLMUR ÁRNASON
stjómmálum. Slíkar samræður taka tíma og þann tíma höfum
við ekki, eða réttara sagt gefum okkur oft ekki, í nútímaþjóð-
félagi. Samræður krefjast þess líka að menn hugsi um sameig-
inlega hagsmuni, sem verjanlegir eru með gildum rökum, en
ekki um dulda eða skammtíma sérhagsmuni. Þegar hugað er að
samfélagi okkar og hugsunarhætti kann þessi krafa jafnvel að
virðast hlægilega óraunsæ. En það skiptir í sjálfu sér engu máli.
Hún er einkum til viðmiðunar um það hvemig hægt sé að ráða
málum réttlátlega til lykta og veitir þá jafnframt vísbendingu
um það hvaða öfl standa í vegi fyrir því að þessi hugsjón nái
fram að ganga.
Það er mikilvægt að meta þessa siðferðilegu hugsjón and-
spænis siðferðilegri hefð. Bæði tilvistarstefnan og marxisminn
ráðast að ríkjandi siðferðishefð; tilvistarstefnan vegna þess að
hún dragi úr siðferðilegu sjálfræði og marxisminn vegna þess
að hún stuðli að viðhaldi ríkjandi þjóðskipulags. En þetta em
hvort tveggja of einsýn viðhorf til hefðarinnar. í athöfnum sín-
um stjómast einstaklingurinn meira og minna óafvitandi af
hefðbundnum hegðunarreglum sem í eðli sínu em félagslegar
og sögulegar. Hjá þessu verður einfaldlega ekki komist, þótt
við gemm þá kröfu til siðferðilega þroskaðs manns að hann
fylgi þessum reglum ekki í blindni heldur líti á sjálfan sig sem
ábyrgan gerða sinna. í hefðbundnu siðferði búa þær gmnd-
vallarreglur mannlegs siðgæðis „sem hverju samfélagi manna
em nauðsynlegar, til þess að það fái staðizt, og hafa þess vegna
fest djúpar rætur í samvizku hvers siðferðilega heilbrigðs
manns,“ eins og Brynjólfur Bjamason hefur komist að orði.21
En í öllum samfélögum hafa líka fest rætur siðir og hugmyndir
sem halda aftur af möguleikum mannsins, bæla hann og firra.
Hefðbundið siðferði er því í senn forsenda alls siðferðislífs og
vettvangur þeirra afla sem standa því fyrir þrifum. Það getur
því hvorki talist skynsamlegt að leggja alla áherslu á að við-
halda hefðinni á ógagnrýninn hátt, né að hafna henni alfarið í
21 Brynjólfur Bjarnason, sama stað.
69