Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 79

HUGUR
VILHJÁLMUR ÁRNASON
þeirra starfstétta sem vinna með fólk eða fara með mál sem
varða almannaheill. Slík menntun hlýtur að miða að því að gera
fólk næmara fyrir siðferðilegum viðfangsefnum og hæfara til
þess að takast skynsamlega á við þau. Það verður ekki bara gert
með bóklegri þekkingu, heldur býður samræðusiðfræðin bein-
línis upp á verklega þjálfun í formi samræðna sem miða að því
að efla dyggðir manna og dómgreind.
í þjóðfélagi samtímans getur siðfræðin best gegnt því hlut-
verki sínu að gera menn að betri mönnum með því að einbeita
sér að því að móta samræðugrundvöll sem gerir þeim betur
kleift að takast á við hversdagsleg siðferðileg úrlausnarefni. í
ljósi þess sem að framan er sagt þarf þessi viðleitni einkum að
huga að tvennu: Annars vegar að félagslegum skilyrðum sið-
ferðilegs lífs og hvemig staðið er að þeim lýðræðislegu sam-
ræðum sem eiga að ráða mótun þeirra; hins vegar að per-
sónulegum samskiptum manna og hvemig auka megi þann
gagnkvæma skilning sem þar á að vera í fyrirrúmi. Ætli sið-
fræðin að ná því ætlunarverki sínu að stuðla að betra mannlífi
þarf hún því að leita til annarra fræðigreina til skilnings á þeim
þáttum sem ráða samfélagsgerð og persónuþroska.31 Hlutverk
siðfræðinnar verður þó fyrst og síðast gagnrýni á allar raun-
vemlegar samræðuaðstæður og samræðuvilja. Mælikvarðinn á
siðgæðisþroska manna er þá sá hversu reiðubúnir þeir em til
þess að taka þátt í siðferðilegum rökræðum og standa við
niðurstöður þeirra - og, þegar því er að skipta, hversu viljugir
þeir em að tjá sig af einlægni og hlusta á aðra, sýna þeim
skilning og nærgætni. Það er afar mikilvægt að skilja ekki
þama á milli, því það verður ekki nema hálfur maður sem
ræktar aðeins annað þessara sviða: siðferðileg rökræða án
mannskilnings er innantóm og siðferðileg umhyggja án rétt-
sýni er blind.
31 Habermas hefur lagt mikið af mörkum í þessa veru með verkum sínum
þar sem hann byggir bæði á félagsfræði og sálarfræði. Af vissum kenn-
ingum sálarfræðinnar má einnig læra mikið um gildi samræðna við
meðferð á fólki sem þarf á hjálp að halda af ýmsum ástæðum. Það svið
gæti verið uppspretta frjórrar hugsunar um samræðusiðfræði þótt ekki
hafi verið vikið að henni í þessari grein.
77