Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 30

ÞUNGIR ÞANKAR
HUGUR
sjónarmiði aflfræðinnar. Aristóteles sameinaði lögmál um
náttúrulega hreyfingu og þyngd, en Newton greindi þau í
tregðulögmálið annars vegar og þyngdarlögmálið - lögmálið
um einn á móti fjarlægð í öðru veldi - hins vegar, og hafði sú
skipting ómetanlegt skýringargildi. Newton sýndi greinilega að
hreyfingamar sem Aristóteles taldi náttúrulegar falla í raun
undir hreyfifræði. Af leiftrandi snilld mótaði Newton hug-
myndina um allsherjaraðdráttarafl sem hann notaði síðan til að
fella hreyfingar himintunglanna undir sömu lögmál og hreyf-
ingu jarðneskra hluta. Newton hóf sig yfir hin sterku áhrif
hugmyndar, sem ættuð var frá Aristótelesi, að orsök hreyfing-
ar verði að snerta hlutinn sem hreyfist, og gerði ráð fyrir því
sem aðrir kusu að kalla „fjarhrif‘.
Með Newton var aflfræði Aristótelesar jörðuð og önnur
kerfi, sem voru undir sterkum áhrifum hennar, eins og
„hvirflakerfi" Descartes, særð til ólífis. Eftir hina Newtónsku
byltingu er auðvelt að gleyma því að aflfræði Newtons sótti
margt til Aristótelesar.
En Newton fetaði í fótspor Aristótelesar í því að smíða
kenningu sem gerði ráð fyrir tvenns konar hreyfingu, náttúm-
legri og þvingaðri, þótt Newton neitaði að hann gerði þann
greinarmun. Hugmyndin um þyngdaraflið er einnig í aðal-
atriðum frá Aristótelesi fengin, þó ekki hugmyndin um al-
heimsaðdráttarafl. í stuttu máli eru gmnnhugtök aflfræðinnar,
og sjálf hugmyndin að náttúmspeki, fyrst og fremst frá Aristó-
telesi. En vandinn er sá, að eftir á virðast þessir hlutir svo sjálf-
sagðir og augljósir að þeir verða nánast ósýnilegir. Og jafnvel
vísindamenn á borð við Galíleó og Newton koma ekki auga á að
þær hugmyndir sem þeir byggja á hefðu aldrei orðið til nema
fyrir mikla snilld og gríðarlegt átak fmmherja vísindanna.
Auðvitað var aflfræði Aristótelesar algjörlega út í hött í
mörgum greinum, eins og Galíleó, Newton og margir aðrir
nútímavísindamenn sýndu með skýmm hætti. En þetta var ekki
því að kenna að aðferðafræði grískra náttúmspekinga yfírleitt,
eða Aristótelesar sérstaklega, væri vangaveltukennd. Eins og
ég hef reynt að sýna, var Aristóteles allt annað en vangaveltu-
maður í hægindastól.
Við höfum séð að Aristóteles studdist við ýmis konar til-
raunir í vísindalegum rökfærslum sínum: Hér að framan vom
28