Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 110

HEIMURINN EINS OG HANN ER
HUGUR
grípa í vanda til hugmyndar um fullkomlega einfalda eiginleika
eða agnir. Þar á ofan telja flestir heimspekingar - jafnvel þeir
sem hliðra sér hjá því að hugsa um heiminn eins og hann mætti
greina f frumeiningar á aðeins einn veg - að merkingar greinist
með aðeins einum hætti, og kyngja þar með þeirri algildistrú
sem dylst í fastheldni við greinarmuninn á rökhæfingum og
raunhæfingum.* * 3
unum, þá sýna þær okkur staðreyndirnar með svipuðum hætti og
venjuleg líkön gera. í setningum eru það orð en ekki leikfangabflar eða
lýsispillur sem eru nöfn á ákveðnum hlutum. Og þegar þessi orð eru í
setningum sem hafa ákveðna gerð (rétt eins og leikfangabflar eru stað-
settir með ákveðnum hætti), sýna setningamar okkur ákveðnar kring-
umstæður. Það er rétt að setningarnar líkjast ekki kringumstæðunum,
en við lesum þær sem líkön eða myndir af kringumstæðum.
Þetta var grunnhugmyndin í myndakenningunni um tungumálið. En í
Tractatus er einnig staðhæft að allar setningar séu á endanum greinan-
legar í grunnsetningar. Og svo virðist sem staðhæft sé að heimurinn
greinist í grunnstaðreyndir sem grunnsetningarnar svari til. Því virðist
haldið fram að grunnsetningar (hvort heldur sannar eða ósannar) geti
ekki verið líkön eða myndir af staðreyndum nema nöfnin sem þær
samanstanda af nefni einfalda og óbreytanlega hluti eða agnir. (Þessir
hlutir eru undirstaða heimsins því að þeir eru alltaf óbreyttir þótt stað-
reyndir heimsins séu ekki alltaf hinar sömu; það hvernig þessir hlutir
hanga saman ákvarðar það hveijar staðreyndir heimsins eru.) Það má
líta á þetta tal um grunnsetningar, grunnstaðreyndir og einfaldar agnir
sem nánari greinargerð fyrir því hvemig setningar geti verið líkön eða
myndir af staðreyndum og þannig telja það vera hluta af myndakenn-
ingunni.
3 Þeir sem trúa á þennan greinarmun reyna oft að marka hann þannig að
rökhæfingar séu sannar í krafti merkingar og óháð staðreyndum um
heiminn, en það velti á staðreyndum hvort raunhæfingar séu sannar.
Setningin „allir piparsveinar eru ókvæntir" er rökhæfing því að hún er
sönn í krafti þess að „piparsveinn" merkir hið sama og „ókvæntur
karlmaður"; það að vera ókvæntur er hluti af merkingu orðins „pipar-
sveinn“. Setningin „allir Seltirningar eiga skó“ er hins vegar raun-
hæfing; ef hún er sönn er það vegna einhverrar staðreyndar um heim-
inn en ekki í krafti þess að það að eiga skó sé hluti af merkingu orðsins
„Seltirningur". Það að eiga skó er greinilega ekki hluti af merkingu
orðsins „Seltirningur"!
Frægasti málflutningur þess efnis að skýr greinarmunur hafi ekki verið
(og verði ekki) gerður á rökhæfingum og raunhæfingum er málflutn-
ingur Williards Van Orman Quine (f.1908) í „Two Dogmas of Empir-
icism“ Philosophical Review Vol. 21 (1951) sem heitir „Tvær kreddur
í kenningum raunhyggjumanna“ í íslenskri þýðingu Þorsteins
Hilmarssonar. Hvað Goodman hefur að segja um þetta efni má m.a.
sjá í grein hans „On Likeness of Meaning" Analasys Vol. 10 (1949).
108