Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 16

ÞUNGIR ÞANK AR
HUGUR
[5]umir hafa ætlað hinum ýmsu tegundum hluta ákveðna og
dularfulla eiginleika, sem eiga að ráða hegðun hlutanna á
einhvern óþekktan hátt. Þetta er meginatriði í hugmyndum
þeirra, sem kenna sig við Aristóteles og hans skóla. Þeir halda
því fram að framgangur hlutar stafi af sérstakri náttúru hans.
En þeir segja ekkert um hvaðan hlutirnir öðlast þessar
náttúrur, og þess vegna segja þeir ekkert af viti.19
Cotes teflir fram sem andstæðum þessum boðberum dular-
fullra afla, og hinum sem „kunna skil á tilraunaheimspeki“,
nefnilega fylgismönnum Newtons:
Sannarlega leiða þeir orsakir allra fyrirbæra af einföldustu
frumsetningum, en viðurkenna heldur ekki neina þá frum-
semingu sem stenst ekki athugun. Þeir setja ekki fram tilgátur,
eða fella neitt að náttúruspeki sinni, sem ekki má efast og deila
um. Aðferð þeirra er þannig tvíþætt: samantekt [synthesis] og
sundurgreining [analysis]. Þeir nota tiltekin fyrirbæri til að
álykta með sundurgreiningu um þá krafta sem eru að verki í
náttúrunni og um hin einfaldari lögmál sem þeim fylgja; síðan
geta þeir sýnt fram á samsetningu alls annars með samantekt.20
Fordæming Cotes á aðferð Aristótelinga - sem Galíleó hefði
eins getað skrifað - á vafalaust við um marga aristótelíska nátt-
úruspekinga 16. og 17. aldar. En hún á alls ekki við um Aristó-
teles sjálfan.
Til að mynda álítur Aristóteles ekki að náttúrur frum-
efnanna séu dularfullir eiginleikar þeirra, heldur tilhneigingar
til hreyfingar og stöðvunar sem frumefnin sýna greinilega og
undantekningalaust. Þessar tilhneigingar eru því eðlilega aðal-
atriði í aflfræði hans. Þetta er ekki annað en það sem efna-
fræðingar gera, þegar þeir skrá eðliseiginleika efna og efna-
sambanda í fræðum sínum, eða Newton gerir í fyrsta lögmáli
sínu, sem segir í rauninni að allir efnislegir hlutir hafi náttúm í
skilningi Aristótelesar: Sérhver hlutur er kyrr eða á jafnri
hreyfingu eflir beinni línu, nema utanaðkomandi kraftar knýi
19 Þýtt úr bókinni5tr Isaac Newton 's Mathematical Principles of Natural
Philosophy and his System of the World, sem Andrew Motte þýddi
(1729) úr latínu á ensku og Florian Cajori ritstýrði (University of
California Press: Berkeley og Los Angeles, 1962), bls. xx.
20 Ibid., xx-xxi.
14