Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 52

SIÐFRÆÐIN OG MANNLÍFIÐ
HUGUR
heimspekingar sem mesta áherslu hafa lagt á að gera sið-
ferðilegar hugsjónir að veruleika hafa ekki komið úr röðum
siðfræðinga. Mér detta sérstaklega í hug þeir ólíku en andlega
skyldu hugsuðir Karl Marx og Jean-Paul Sartre. Báðir réðust
þeir harkalega að ríkjandi hugsunarhætti í siðfræði. Hvor með
sínum hætti töldu þeir að heimspekin hefði vanrækt hin raun-
verulegu vandamál sem að manneskjunni steðja og einblínt á
tiltekin fræðileg úrlausnarefni sem flestum komi lítið við.
Heimspekin yrði að tengjast kjörum manna og hlutskipti með
allt öðrum hætti ef hið siðferðilega hlutverk hennar ætti að ná
fram að ganga.
En hvað er átt við þegar sagt er að eiginlegt markmið sið-
fræðinnar hafi gleymst í meðförum siðfræðinga á síðari tím-
um? Mér sýnist að hér sé einkum um tvö nátengd atriði að
ræða. í fyrsta lagi varðar þessi ásökun innihald siðfræðilegrar
umræðu, sem hefur að verulegu leyti snúist um merkingar-
greiningu siðfræðilegra hugtaka annars vegar og um fræðilega
réttlætingu sértækra lögmála og hugmynda hins vegar. Gagn-
rýnin beinist hér einkum að því hve siðfræðin hefur fjarlægst
sjálft viðfangsefnið, sem er mannlegt. siðferði eins og það snýr
við einstaklingnum í daglegu lífi. I öðru lagi beinist ádeilan á
siðfræðina að forsendum siðfræðilegrar umræðu af þessu tagi.
Sú siðfræði sem lætur sér nægja að greina merkingu siðferðis-
orða og stöðu siðareglna virðist ganga út frá því að samfélagið
sé þegar vettvangur eiginlegs siðgæðis. Greining slíkrar sið-
fræði beinist eingöngu að einstökum atriðum innan ríkjandi
siðferðis en ekki að raunverulegum skilyrðum siðferðilegs lífs.
Frá þessu sjónarmiði séð snýst gagnrýnin á siðfræðina einkum
um það að hún sé yfirborðsleg og grafist ekki fyrir um rót hins
raunverulega vanda, sem er það margvíslega ranglæti og
ofbeldi sem viðgengst daglega.
Sennilega hefur harðasta gagnrýnin af þessu tagi komið úr
röðurn existensíalista og marxista. Sartre og aðrir existensíal-
istar horfa einkum á tengsl siðfræðinnar við líf og reynslu ein-
staklingsins. Hér er gengið útfrá þeirri meginforsendu að það
séu lifandi manneskjur í raunverulegum aðstæðum sem mynda
uppistöður alls siðferðis. I þeim aðstæðum eru það ákvarðanir
og athafnir einstaklingsins sem máli skipta og hvorki viðteknar
50