Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 89

HUGUR
PÁLL SKÚLASON
þjóðfélagi okkar og jafnframt í þeirri siðmenningu sem er í
þann mund að breiðast út um jörðina alla.
6. Verkefni heimspekinnar
Lítum aftur á hinn þríþætta skilning á heimspeki sem ég gat um
í upphafi - á heimspekina sem ákveðna afstöðu og viðleitni,
sem heims- og lífsskoðun og sem leit að hinstu rökum og
ástæðum hlutanna. Þessi þríþætti skilningur er enn í fullu gildi.
Með hjálp hans ættu menn að sjá að heimspeki er ákveðinn
hugsunar- og umræðuháttur sem hefur gegnt, gegnir og á að
gegna mikilvægu hlutverki í menningu allra manna og þjóða.
Það eru ákveðin vandamál tengd þessum skilningi, jafnvel
óleysanlegar mótsagnir. Hin gagnrýna afstaða og sú viðleitni,
sem af henni sprettur, leggur mönnum óendanlegt og þar með í
vissum skilningi óleysanlegt verkefni á herðar. Við munum
aldrei höndla sannleikann allan um veruleikann og sjálf okkur;
líf okkar verður aldrei fullmótað í ljósi fræðanna og skyn-
seminnar; við munum aldrei hafa aðgang að öllum rökum og
sannindum sem máli kunna að skipta. 1 þessum skilningi er
heimspekin óraunsæ viðleitni, krafa sem aldrei nær fyllilega
fram að ganga. Sá sem ekki sýnir þessa viðleitni og reynir ekki
að verða við þessari kröfu stundar á hinn bóginn ekki heim-
speki. Þetta eru höfuðkennimörk heimspekingsins.
Svipuð mótsögn býr einnig í heimspekinni sem heims- og
lífsskoðun. Það er röklega séð óhugsandi að við eignumst hina
einu réttu heimsskoðun; heimurinn er einfaldlega þannig að
hann má og verður að skoða á marga vegu. Hugsanlega má
móta skynsamlegt kerfi ólíkra sjónarmiða til heimsins og
bræða þannig saman mismunandi heimsskoðanir. En hversu al-
tæk sem sýn okkar verður hindrar hún ekki að önnur sýn getur
ætíð komið til greina.
Enginn kemst hjá því að leggja eitthvert mat á lífið og
styðjast við einhverja skoðun á heiminum. Eftir því sem menn-
imir losna undan álagi ytri aðstæðna verður brýnna að þeir
skýri og skerpi lífsmat sitt og lífsskoðanir; að öðrum kosti
stjómast hugsanir þeirra og ákvarðanir af öflum eða lögmálum
sem þeim eru ómeðvituð. Hér verður verkefni heimspekinnar
87