Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Síða 43

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012 43
hrönn PÁlMadóttIr
MenntavísIndasvIðI hÁskóla íslands
Jóhanna eInarsdóttIr
MenntavísIndasvIðI hÁskóla íslands
Uppeldi og menntun
21. árgangur 2. hefti 2012
Yngstu leikskólabörnin: Samfélag í leik
Markmið rannsóknarinnar er að varpa ljósi á það hvernig yngstu leikskólabörnin skapa félags-
legt samfélag sitt í leik í leikskóla. Þátttakendur í rannsókninni voru 20 börn á einni deild í
leikskóla, á aldrinum 14 mánaða til tveggja ára og fimm mánaða, ásamt fjórum starfsmönnum,
þar af tveimur leikskólakennurum. Byggt var á kenningu franska heimspekingsins Maurice
Merleau-Ponty (1962, 1994) um lífheiminn (e. life world), þar sem samtvinnuðum tengslum
manneskjunnar við umhverfið er lýst. Samhuglægni (e. intersubjectivity) er mikilvægur hluti
þess ferlis sem á sér stað þegar börn móta sameiginlegan heim sinn í samskiptum og leik.
Myndbandsupptökur af samskiptum og leik barnanna voru meginrannsóknaraðferðin. Niður-
stöður sýna að líkamstjáning er forsenda þess að börnin skapi tengsl við önnur börn og um-
hverfið. Líkamstjáningin gegndi þannig lykilhlutverki við að skapa og þróa félagslegt samfélag
barnanna í leik. Börnin tjáðu með líkamanum fyrirætlanir sínar um að koma af stað leik, að
halda leik áfram og að komast inn í leik sem þegar var hafinn. Jafnframt notuðu börnin félags-
lega stöðu sína til þess að hafa áhrif á það hvaða börn fengju að taka þátt í leik og hver ekki.
Efnisorð: yngstu leikskólabörnin, leikur, samskipti, samhuglægni, nám
inngAngur
Á síðustu áratugum hefur uppeldi og menntun ungra barna í vestrænum löndum
færst í auknum mæli frá heimilum yfir á stofnanir. Flest börn fá því fyrr reynslu af
félagslegu lífi í leikskólum en áður tíðkaðist. Í þessari grein er sjónum beint að leik-
skólabörnum á öðru og þriðja aldursári í þeim tilgangi að bæta við þekkingu og auka
skilning á því hvernig börnin líta á félagsleg samskipti sín við önnur börn innan
veggja leikskólans. Árið 2000 voru einungis um 10% eins árs barna hér á landi í leik-
skóla, 55% tveggja ára barna og um 87% þriggja ára barna. Í lok ársins 2010 voru nær
öll tveggja til fimm ára börn og um 35% eins árs barna í leikskólum landsins (Hagstofa
Íslands, 2011).
Rannsóknir á ungum börnum voru lengst af gerðar innan sálfræðinnar (Woodhead
og Faulkner, 2000) og byggðar á hugmyndum um algilda eiginleika barna (Berthelsen,