Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 114

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012114
trú leikSkÓlabarna Á eigin getU
hve miklu leyti starf leikskólans beindist að því að efla stjórn barnanna sjálfra á eigin
starfi, námi og lífi. Þó að hugtakið valdefling sé ættað úr öðrum fræðilegum herbúðum
en hið sálfræðilega hugtak Bandura – það er úr búðum gagnrýnnar kenningar heim-
spekinga á borð við Jürgen Habermas (1996) – má greina sameiginlega áherslu hjá
báðum á sjálfsákvörðun og sjálfsvirkni; og enn almennari áherslu á sambandið milli
hugmynda einstaklinga um sjálfa sig og þess hvernig þeir fóta sig í lífinu (sjá kaflann
Sögulegar og heimspekilegar forsendur hér á eftir).
Skemmst er frá því að segja að þegar fyrri höfundur tók að leita fyrirmynda um
það hvernig kenningu Bandura hefði áður verið beitt á leikskólastarf kom í ljós að
þar var ekki um auðugan garð að gresja. Jafnvinsæl og kenningin hefur verið í rann-
sóknum á skólastarfi almennt, einkum á efri stigum, hefur henni lítið sem ekkert
verið beitt í rannsóknum á leikskólastarfi (þ.e. á starfi barna í leikskólum; nokkrar
rannsóknir liggja fyrir um trú leikskólakennara á eigin getu og áhrif hennar meðal
annars). Fljótt kom í ljós að megintrafalinn hafði reynst vera aðferðafræðilegur: Ekki
er hægt, af tiltölulega augljósum aðstæðum, að rannsaka trú leikskólabarna á eigin
getu með sams konar spurningalista- eða sjálfsmatsprófum og viðtekið er að nota í
rannsóknum á fullorðnum. Fyrri höfundur ákvað því að beina í þessari grein sjónum
að því hvernig leysa mætti úr þessum aðferðafræðilega vanda með því að þróa annars
konar mælitæki á trú leikskólabarna á eigin getu. Þar blasti, að hans dómi, við að nýta
sér hlutlæga mælikvarða uppeldisfræðilegrar skráningar með því að laga þá að þörfum
kenningar Bandura. En að því búnu tók rannsóknin enn á sig nýjan og óvæntan hlykk.
Í lestri heimilda um sjálfsmatspróf, eins og þau sem einatt eru notuð í rannsóknum á
trú á eigin getu fullorðinna, kom í ljós að þau eru síður en svo óumdeild þar heldur.
Raunar má segja að huglægni sjálfsmatsprófa almennt hafi sætt síharðari gagnrýni á
undanförnum árum. Þá vaknaði sú hugmynd hvort aðferðafræðilegar betrumbætur
fyrri höfundar, sem upphaflega voru hugsaðar út frá þörfum leikskólastigsins ein-
vörðungu, hefðu hugsanlega víðari skírskotun og gætu léð rannsóknum á trú á eigin
getu í anda Bandura traustari aðferðafræðilegan grundvöll almennt.
Á endanum má segja að þessi grein hafi tvíþætt sjónarhorn og þríþætta skírskotun.
Fyrra sjónarhornið er leikskólamiðað en hið síðara aðferðafræðilegt. Fyrsta skírskot-
unin er til rannsókna á trú leikskólabarna á eigin getu, önnur til aðferðafræðilegra
vandamála slíkra rannsókna sérstaklega og hin þriðja til aðferðafræðilegra vandamála
almennt við rannsóknir á trú á eigin getu og öðrum sjálfshugmyndum. Innifalið í fyrra
sjónarhorninu og fyrstu skírskotuninni er meginmarkmið greinarinnar frá sjónarhóli
höfunda en það er að beina sjónum að kenningu Bandura sem vannýttri auðlind til að
rannsaka trú leikskólabarna á eigin getu. Endanlega rannsóknarspurningin er þessi:
Hvernig er unnt að framkvæma árangursríkar rannsóknir á trú leikskólabarna á eigin
getu í anda kenningar Bandura og hvaða aðferðafræðilegar ályktanir má draga af því
fyrir rannsóknir á trú á eigin getu almennt? Hér er því ekki um hefðbundna gagna-
greiningarrannsókn að ræða (þó að í einum kafla verði tekið dæmi um slíkar grein-
ingar) heldur fremur aðferðafræðilega og á vissan hátt heimspekilega hugleiðingu þar
sem dýpri spurningar eru undir en viðtekið er í rannsóknum á sálfræðilegum breytum
á borð við trú á eigin getu. „Meta-aðferðafræðileg“ umræða – það er umræða um að-
ferðafræði utanfrá en ekki aðeins innan þeirrar aðferðafræði sem rannsakandi hefur