Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Side 46

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
niður öll andleg virki í þeim tilgangi
að ryðja braut hernaðarframleiðslu,
heimsvaldadraumum sínum og árás-
arherjum sem flæddu síðar með ógn-
um yfir lönd Evrópu þar til þeir moln-
uðu í smátt á vörn Rauða hersins og
sovétþj óðanna sem frægt er orðið.
Eftir þá eldvígslu sem Thomas
Mann hlaut á stríðsárunum 1914—18,
og Töfrafjallið er m. a. til vitnis um,
sá hann glöggt hvert þessi þróun
stefndi og varaði snemma við henni í
ræðum og sögum (og er þá ekki sízt
að nefna Maríó og töframaðurinn
1930). Hann var sjálfur af gyðinga-
ættum og hlaut að svíða undan hinum
siðlausu ofsóknum nazista gegn þeim,
og allur hinn þokufulli gruggugi hug-
myndaheimur þeirra sem réttlæta
skyldi yfirdrottnun þjóðverja, hinna
„hreinu aría“, yfir öðrum þjóðum og
kynflokkum var andstyggð í augum
rithöfundar með jafn raunsæja og
heiða hugsun, og skáldverk hans hið
mikla næst eftir Töfrafjallið, Jósef og
bræður hans, er að dýpstu merkingu
svar skáldsins við öfugþróun Þýzka-
lands, sögulegur vegsemdaróður hans
til tignar og göfgi mannsins, til hins
fagra, sanna og góða í manneðlinu,
sem glæpalýður nazismans hafði af-
skræmt og svívirt.
í Jósef og brœðrum hans tekur höf-
undur efni úr sögu gyðinga, en hún
er þó aðeins forgrunnur verksins, og
er frjálslega með efni farið. Eftir
krufningu evrópumenningarinnar í
Töfrafjallinu á tímabilinu fram að
heimsstyrj öldinni 1914—18 og eftir
heilabrot skáldsins um uppruna sinn í
hinu borgaralega þjóðfélagi, sem var
meginefni í öllum bókum hans til
þessa, fær hann löngun til að sjá
dýpra fyrir rætur hins mannlega eðlis
og skyggnast lengra aftur í hin órann-
sökuðu (og órannsakanlegu?) djúp
sögunnar, á þær slóðir framan við nú-
tíma þjóðfélög þar sem manninn er
að finna nær uppruna sínum á mörk-
um hins goðsagnalega heims, meðan
hann gerir sér enn óljósa grein sín
sjálfs og allt er honum ferskt og nýtt,
ástin, öfundin og hatrið. Thomas
Mann er hér í leit að hinu tegundar-
hreina í manninum, að þeim frum-
dráttum sem gera manninn og áskapa
honum þroska og framvindu. Sagan
hefur verið nefnd „bók upphafsins“,
en jafnframt rekur hún þróun manns-
ins um aldir og segir frá þeim náttúr-
legu lögmálum sem honum er einn
kostur að fylgja nema verða glötun-
inni ofurseldur: þeim að sjá einatt,
skynja og vera í samhljóðan við fram-
vinduöflin eða stjórnast með öðrum
orðum af ,,guðsvizkunni“ sem skáldið
svo nefnir.
Jósef og bræður hans er djúpúðugt
verk og frábært afrek. Sagan varð í
fjórum bindum sem komu út á árun-
um 1933—1944, en höfundurinn
vann að henni í sextán ár. Tvö fyrstu
bindin ritaði hann í Þýzkalandi, hið
þriðja landflótta í Sviss þar sem hann
236