Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Page 48

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
henni hádegisverð, eftir að hún hefur
jafnað sig um stund- eftir ferðalagið.
En hún er ekki fj'rr stigin inn í gisti-
húsið en uppi er fótur og fit í borg-
inni, fregnin um komu hennar hefur
farið eins og eldur í sinu, og henni
vinnst hvorki tími til að hvíla sig né
búa sig því að hver heimsóknin rekur
aðra og múgur safnast utan við gisti-
húsið. Fyrst ber að dyrum listakonan
Miss Cuzzle sem teiknað hefur Napó-
leon og flest stórmenni Evrópu, síðan
dr. Riemer einkaritari Goethes, þá
Adele Schopenhauer, bezta vinkona
Ottelie von Pogwisch sem August son-
ur Goethes ætlar sér fvrir konu, og
loks August Goethe með boð frá föð-
ur sínum til Lottu um að þiggja heim-
boð eftir þrjá daga ásamt útvöldum
gestum öðrum. Viðtölin við þessar
persónur eru meginhluti bókar og
snúast öll um Goethe og varpa alhliða
ljósi á persónu hans. Síðustu kaflar
eru um heimboðið hjá Goethe, leik-
húsför og viðtal við hann.
Eftir Jósef og bræður hans snýr
höfundur sér með skáldsögunni
Doktor Faustus (1947) beint að sam-
tíðinni aftur. Nazisminn með hern-
aðaræfintýri Hitlers hafði leitt ógnir
yfir Evrópu og hrundið Þýzkalandi
sjálfu út á þröm sjálfsmorðsins en
jafnframt bylt slíkum sora upp á yfir-
borð þjóðlífsins að menn urðu for-
viða og hræddust þau djúp er sá ofan
í. Thomas Mann var einn af þeim sem
stóð ógn af því sem fram fór og
reyndi um skeið í erindum frá Amer-
íku um brezka útvarpið til þýzku
þjóðarinnar að vekja dómgreind
hennar og vara hana við afleiðingun-
um af verkum foringja sinna. Ræð-
urnar sem komu út undir nafninu
Þýzkir hlustendur (Deutsche Hörer,
1940—45) sýna hve skáldið var sært
á hjarta vegna þjóðar sinnar. Allir
þessir atburðir sóttu á hug hans og
knúðu hann til endurmats að nýju á
þeim siðmenningargrundvelli öllum í
Þýzkalandi og annars staðar sem fas-
ismi nútímans gat sprottið upp úr og
þróazt í. Þetta nýja endurmat er
Doktor Faustus. Sagan er sá hátindur
verka skáldsins þaðan sem bezta og
víðasta útsýn gefur yfir líf hans og
starf og um leið yfir þróun og eðlis-
einkenni borgaralegrar menningar 20.
aldar og stöðu höfundarins sjálfs inn-
an hennar. Af þessum ástæðum verð-
ur Doktor Faustus tekin sérstaklega
til meðferðar hér á eftir. Höfuðper-
sónan er tónskáldið Adrian Lever-
kiihn. Hann lokar augum fyrir öðru
en því einskorðaða takmarki sem
hann hefur sett sér: að öðlast frægð
sem listamaður. Hann selur djöflin-
urn sál sína og missir vitið, og eru
augljós atriði úr ævi Nietzsche. Sögu-
tæknin er sú að vinur Adríans, skóla-
bróðir og félagi ævilangt, mennta-
skólakennarinn Serenus Zeitblom, er
látinn segja söguna eftir hans dag. Ár-
töl eru greind. Zeitblom er fæddur
1883. Adrían 1885 og látinn deyja