Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Side 49

THOMAS MANN
1940. en Zeitblom lýkur sögu hans
1942. Jafnframt því sem hann ritar
upp söguna, það er að segja í styrjöld-
inni með fyrirsjóanlegt hrun Þýzka-
lands fyrir augum, er hann látinn
skjóta inn hugleiðingum sínum og
frásögn um þessa atburði, svo að ör-
lög Þýzkalands sjálfs eru alstaðar í
forgrunni fremur en baksýn og fylgja
hugleiðingarnar um afdrif Þýzka-
lands eftir harmleik söguhetjunnar og
fléttast inn í hann.
Eftir styrjöldina komu út eftir
Thomas Mann tvær stuttar sögur sem
nefnast á þýzku Der Envahlte (1951)
og Die Betrogene (1953), og fyrsta
bindi af nýju skáldverki, Bekenntnisse
des Hochstaplers Felix Krull, sem hon-
um mun ekki hafa enzt aldur til að
ljúka við, birtist 1954.
Fyrir utan skáldritin liggur eftir
Thomas Mann fjöldi af ritgerðum um
skáld og listamenn, og eru helztu söfn
þeirra Adel des Geistes (1945), Neue
Studien (1948) og Altes und Neues
(1953). Hann mun hafa samið 11
ræður og ritgerðir um Goethe, enn-
fremur stórmerkar ritgerðir aðrar um
Schopenhauer, Wagner, Nietzsche,
Tolstoj, Dostojevski, Lessing, Freud
o. s. frv., einnig ritgerðir dýrmætar
til skýringar á verkum sjálfs sín. Ung-
ur hafði hann mikið dálæti á Schiller,
og eitt síðasta verk hans var að flytja
í sumar erindi um hann í báðum hlut-
um Þýzkalands að tilefni 150 ára
dánarafmælis hans.
Thomas Mann þoldi ekki til lengdar
andrúmsloft maccartismans í Amer-
íku eftir stríðið, heldur fluttist aftur
til Evrópu og settist að í Erlenbach ná-
lægt Ziirich í Sviss. í Þýzkalandi vildi
hann ekki búa fyrr en þjóðin hefði
sameinazt, og hvenær sem hann fór
þangað í fyrirlestraferðir gerði hann
báðum landshlutum jafnhátt undir
höfði. Hann andaðist rúmlega áttræð-
ur 12. ágúst s.l. á sjúkrahúsi í Zurich.
Nokkrar heildarlínur í verkum
skáldsins
Skáldverk Thomasar Manns eru
mikið völundarhús og dugir skammt
eitt hnoða til að rata um það, heldur
verður að hafa marga þræði til að
rekja sig eftir.
Með nokkrum rétti má segja að þau
séu öll lýsing á honum sjálfum, og
Thomas hefur á einum stað sagt: Ég
hef þá skoðun að ég þurfi ekki annað
en segja frá sjálfum mér til að gefa
mál samtíð minni og samtiðarfólki.
Að boði þeirrar trúar hefur hann haft
sjálfan sig til gagngerrar athugunar,
hegðun sína og sálarlíf, í hverju verk-
inu af öðru. Hin fleygu orð Ibsens úr
Pétri Gaut, að yrkja er að halda dóms-
dag yfir sjálfum sér, hefur hann einn-
ig gert að einkunnarorðum sínum,
kveðið upp dóm yfir sér af strangasta
réttlæti og án miskunnsemi, ekki sízt
ef trúa má að bæði Adrian Leverkúhn
og Felix Krull séu hann sjálfur að
drjúgum hluta. Þær andstæður sem
239