Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 52

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
ur með heimþrá í hjarta, listamaður
með vonda samvizku.“
Skáld aí tveim heimum
Eðlisandstæður sínar, borgarann
og skáldiÖ, handleikur Thomas Mann
í sögum sínum á alla vegu, eins og
leiki hann sér að dýru gulli. Hann
skapar sér fulltrúa þeirra í margvís-
legum myndum, ýmist hreinræktaða
borgara eða skáld, stundum með
blandaö eðli hvors annars. Skáldin
eða listamennirnir eru aldrei heil í
lund, fremur en neinir sem eru af and-
ans heimi. í hinni frægu ritgerÖ sinni
um náttúrlegan og huglægan skáld-
skap (Úber naive und sentimentale
Dichtung) hafði Schiller þegar upp-
götvað og gert grein fyrir tvennskon-
ar gerð skálda í borgaralegu þjóðfé-
lagi: þeirra sem eru eitt með náttúr-
unni og í samræmi við hana, eins og
Grikkir voru, og hinna sem rofin eru
úr tengslum við náttúruna og veru-
leikann, þrá hvorttveggja og leita sam-
ræmis en eru tvískipt í eðli og sjúkleg.
Schiller taldi Goethe naívt skáld en sig
sentimentalan. Thomas Mann, eins og
hann m. a. lýsir sér í mynd Tóníós
Krögers, er af sama tvíþætta eÖli. En
á dögum hans eru andstæður þjóðfé-
lagsins orðnar dýpri og fjölþættari og
listamaðurinn ennþá aðgreindari frá
náttúrunni og einangraðri í þjóðfé-
laginu, og skapar það margvíslega
togstreitu í brjósti hans sem ágerist og
veldur sjúku eðli. Upprunaleg eðlis-
lengsl við náttúruna, lífsnæring við
brjóst hennar, frjósöm þátttaka í fé-
lagslegu samstarfi sem kveikir lífs-
gleðina, er listamanninum fyrirmun-
uð. Hann er kallaöur til að fylgja list-
inni inn í þrengsli einrúmsins, loka
að sér dyrum, þó að lífið ólgi fyrir
utan og hann eigi enga heitari þrá en
mega njóta þess.
Er listamaðurinn þá dæmdur til
þjáningar í þjóðfélaginu? Eru and-
stæðurnar milli borgara og skálds,
milli lífs og listar ekki brúanlegar?
Og ef listin er aðeins sjúkdómnum
samfara er hann þá ekki æðra eðli
mannsins, og afneitun lífsviljans, með
þrá eftir dauðanum, vegurinn til
þroska og fullkomnunar eins og Scho-
penhauer hélt fram? Ef sú var fram-
an af skoöun höfundar verður að líta
með öðrum skilningi á sögu Budden-
brooksættarinnar en að framan er
gert og undirtitill hennar, Hnignun
ættar, gefur bendingu um. En er víst
að titillinn feli ekki í sér skop í aðra
röndina? Jafnframt því sem borgara-
leg velgengni þverr auðgast ættin að
andlegum þroska og næmleik tilfinn-
ingalífsins. Álítur skáldið slíkt í raun
og veru hnignun? Varla með sterkri
sannfæringu. Hnignunareinkenni
borgarans speglar hann ekki sízt í tón-
list Wagners og heimspeki Schopen-
hauers, lærimeistara sem hann tilbið-
ur. Þegar Thomas Buddenbrooks,
hinn skyldurækni borgari með sjúk-
dómseinkenni skáldsins í sér, les und-
2-12