Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Page 56

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
eiginleik mannsins og dauðann sem
hið fyrirheitna líf. Athyglisvert er að
hann er aS nokkru leyti látinn vera
málsvari lífsskoSana og heimspeki
sem æSstu lærimeistarar Thomasar
Manns eins og Schopenhauer og
Nietzsche eru höfundar aS; einnig
Bergson heyrist tala í gegnum hann.
Deilur og stælur Settembrinis og
Naphtas standa lengi og rísa hátt í
sögunni, og loks heyja þeir einvígi.
Settembrini á fyrr aS skjóta, en sem
mannvinur getur hann ekki deytt ann-
an og hleypir af upp í loftiS. Naphta
reiSist svo slíkum bleySiskap aS hann
snýr byssuhlaupinu aS enni sér og
fremur sjálfsmorS. Þessir fulltrúar
andstæSustu lífsskoSana berjast um
sál Hans Castorps. En hann, höfuS-
persónan, hinn hversdagslegi borgari,
venjulegi óbreytti maSur, leitandinn
Thomas Mann, getur hvoruga stefn-
una aShylIzt. Honum finnst þeir báS-
ir, Settembrini og Naphta, of miklar
skrafskjóSur. En Settembrini stendur
honum þó miklu nær og hann tekur
ákveSna afstöSu gegn dauSaboSskap
Naphtas (og Schopenhauers?). Hann
vill finna meSalveg milli þeirra, brúa
andstæSurnar. MaSurinn sé húsbóndi
andstæSnanna, þær séu til komnar
vegna hans og því sé hann æSri en
þær. Á skíSagöngu í fjöllunum, þar
sem Castorp lendir í snjóbyl (í hinum
fræga kafla Snjór) einn úti í náttúr-
unni og á um líf eSa dauSa aS tefla,
verSur honum þessi hugmynd Ijós,
þessi lausn andstæSnanna, og honum
vitrast sú draumsýn um manninn aS
hann sé æSri bæSi lífi og dauSa, tign-
ari dauSanum meS frelsi hugar síns,
tignari lífinu meS kærleik hjarta síns.
Og í brjósti honum rís afl er segir:
Manninum ber vegna hins góða og
ástarinnar að láta ekki dauðann verða
drottnara yfir hugsunum sínum. Þeg-
ar Mynheer Peeperkorn, persónugerv-
, ingur lífskraftsins, kemur síSan á hæl-
iS í fylgd meS georgísku frúnni Claw-
dia Chauchat sem Castorp var ást-
fanginn af dregst hann allur aS hon-
um, og bæSi Settembrini og Naphta
hverfa í skuggann. En eins og aSrir
er Peeperkorn sjúkur, ástin er lífslind
hans; um leiS og hann missir hæfi-
leikann til aS elska styttir hann sér
aldur. MeS öSrum orSum: mannlífiS
þróast ekki án andans fremur en and-
inn án lífskraftar.
TöfrafjalliS er sálgreining höfund-
arins á borgarastéttinni (og sjálfum
sér), og hann hagnýtir sér ekki aS
litlu leyti sjúkdómskenningar Freuds
sem hann hefur kynnt sér út í æsar.
Hann grandskoSar hugmyndir henn-
ar og draumalíf og kemst í fyrsta sinn
aS þeirri niSurstöSu aS sjúkdóminn
sé aS rekja til þjóSskipulagins sjálfs
meS hörku þess grimmd og mannúS-
arleysi, aS andstæSurnar sem þjá
manninn, mótsagnir lífsveruleika og
andlegra hugsjóna hans, eigi upptök
sín þar. Sjúkt þjóSskipulag hefur reist
sér hrófatildur sjúklegra hugmynda
246