Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 63

THOMAS MANN
an ómannlegur, og það gerir gæfu-
muninn. Faust Goethes bjargast vegna
óslökkvandi ástar sinnar á manninum
og brennandi vizkuþorsta síns. Þeir
eiginleikar eru auðvaldi nútímans
horfnir. Orlög nútíma borgarastéttar
eru í þess stað formyrkvun fasismans.
Adrian Leverkiihn á sér engrar björg-
unar von. Á tilsettum tíma hrifsar
kölski sál hans. Hans er örvæntingin
og formyrkvun andans. Þessu er Adri-
an Leverkiihn látinn lýsa sjálfur í
hinztu játningu sinni og túlka í loka-
verki sínu Torreki dr. Fausti. Þegar
dauðinn slítur systurson hans Echo
frá honum er honum ljóst að hann er
fordæmdur um eilífð, ljóst að enginn
mannlegur geisli má lýsa á veg hans,
að hann hefur ofurselt sig og er glat-
aður, og þó er það nú, eftir að hann
er kominn út á yzta einstig sinnar lífs-
fjandsamlegu listar sem persónugerv-
ingur hins ómannlega, að þráin eftir
lífsgeisla, eftir mannlegri ást ætlar að
sprengja brjóst hans. Síðasta tónsmíð
hans er þetta neyðaróp út í tómið,
frammi fyrir hinztu fordæmingu, og
hann skilur að hann hefur selt sig til
að aflurkalla allt gott og göfugt sem
stétt hans og þjóð liafði numið frá því
á hinum björtu æskudögum þegar
vonir leiftruðu skærast á himni. Yfir
deyjandi systursyni sínum, Echo, sem
hann í örvæntingu sinni ætlar sig hafa
sýkt með eitruðu augnaráði sínu, seg-
ir hann við vin sinn Serenus Zeit-
blom:
„Ég skil,“ segir hann — það má
ekki vera til.
Hvað má ekki vera til, Adrian ?
Hið góða og göfuga, svaraði hann
mér, —- það sem við köllum mannlegt,
enda þótt það sé gott og göfugt. Það
sem mennirnir hafa barizt fyrir, í
hvers nafni þeir hafa gert áhlaup á
borgarvirki, það sem hinir innblásnu
hafa boðað hugfagnandi, Það má
ekki vera til. Það verður afturkallað.
Ég afturkalla það.
Ég skil þig ekki til fulls, vinur.
Hvað viltu afturkalla?
„Níundu symfóníuna“, svaraði
hann. Og þá heyrðist ekki meira til
hans, eins og ég líka bjóst við.“
Níunda symfónía Beethovens er
æðsta ímynd hins mannlega. Faust-
kantata Adrians er hástig hins ómann-
lega: afturköllun á symfóníu Beet-
hovens. Adrian er tónsmiður og her
sig saman við hann. Frá hendi Thom-
asar Manns er Adrian Leverkiihn hins
vegar afturköllun á Faust eftir Goethe,
þeim hugsjónum sem Goethe setti
hæst. — Eins og nazisminn var aftur-
köllun alls sem borgarastéttin þýzka
hafði gert gott og göfugt frá því Beet-
hoven og Goethe voru uppi.
Samtengsl líís og listar
í Doktor Faustus kveður Thomas
Mann upp lokadóm sinn yfir borgara-
legri nútímalist. Hún er rofin úr sam-
bandi við mannúð og siðgæði og sem
253