Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 107

HEIÐIN
Læknirinn ætlar að fá ný föt á drenginn, tekur hann með sér í kaupfélags-
húðina og kynnir hann kaupfélagsstjóranum þannig: „Hann er útilegumaður.
Eg tók hann með mér að ofan. Hann hefur ekkert að gera leingur í því Helvíti.“
(123) Læknirinn lýsir skjólstæðingi sínum á sinn hátt:
— Þú sérð' það sem hann hefur: duggarapeysu af lángafa sínum, mórauðar buxur, bláan
rass. Ef hann væri kominn til Vínarborgar mætti hafa upp úr honum á fjölleikahúsi. Með
öðrum orðum: hann er sá ákjósanlegasti fulltrúi þessarar svokölluðu íslensku menníngar,
sem mest hefur verið rætt um í flokksblöðum ykkar undanfarin ár. 124
Ut af þessu spinnst nú löng orðasenna milli læknisins og kaupfélagsstj órans
um íslenzka menningu. Þar sem þetta samtal kemur við innsta kjarna og tilgang
verksins, virðist full ástæða að vitna nokkuð ríflega í það. Kaupfélagsstjórinn
mótmælir staðhæfingu læknisins:
— Nei, farðu í logandi. Þetta er ekki íslenzk menníng.
— Hvað er það þá?
— íslenzk ómenníng.
— Hver er munurinn? spurði læknirinn.
— Munurinn á íslenzkri menníngu og íslenzkri ómenníngu er svipaður og á buxunum
þessa únga manns og frakkanum þínum.
— Ég keypti minn frakka í Vínarborg, og buxumar stráksins eru úr útlendu efni upp-
runalega, — það er kallað molskinn, en bótin á rassinum er af dularfullum uppmna, hún er
í síðasta lagi íslenzk.
— Það er rángt að dæma sveitamennínguna eftir mishepnuðum einstaklíngum.
— Því í djöflinum hafið þið kaupfélagsstjóramir ekki vit fyrir fólki svo að mishepnaðir
einstaklíngar hætti að vera regla í þessu þjóðfélagi, en afgángurinn undantekníngar? Get-
urðu varið það fyrir samvisku þinni að láta föður þessa stráks safna tvö þúsund krónum á
reikníng sinn við kaupfélagið, meðan hann lætur sitt eigið afspreingi dragast upp við
húngur, nekt og menníngarleysi í öllum myndum, konuna sína drepast úr húngri og móður
sína farlama gráta af mjólkurskorti.
— Einsdæmin eru verst.
— Stendur það í Tímanum?
— Það er sannleikur.
— Þú hefur ekki leyfi til að segja mér að það sé einsdæmi í sveitum að únglíngar gánga
húngraðir, útþrælkaðir, lúsugir, uppeldislausir, lífsleiðir, svo að maður stendur undrandi
yfir því að þeir skuli ekki hafa heingt sig fyrir laungu, — ef þú segir að það sé einsdæmi,
þá skal ég stimpla þig æralausan lygara, karl minn, og setja eld í alt þitt andskotans kaup-
félag strax í nótt. Það eru hundmð af dæmum. Það eru þúsund af dæmum. Og ef ísland
væri svo óheppið að hafa miljónir íbúa væru miljónir af dæmum. Ég get skrifað heila bók
af þeim dæmum, sem ég [hef] haft fyrir mínum eigin augum bæði árið sem ég var læknir
fyrir norðan og eins síðan ég kom híngað. Islenskir sveitamenn eru yfirleitt samandregnir
í einn persónugervíng, strákinn, sem þú hefur þarna fyrir framan þig. íslenskir sveitamenn
eru yfirleitt niðurbældir, útandskotaðir helvítis ræflar, andlausir, siðlausir, heimskir,
297