Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 120

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
að kvikmyndaleikritum. Eitt þeirra, Salka Valka, hafði vakið talsverða eftir-
tekt í mikilli samkeppni hjá kvikmyndafélaginu Metro-Goldwyn-Mayer. Það
var hafinn undirbúningur undir myndatöku á íslandi sumarið 1928. En þetta
fór allt út um þúfur, að sögn höfundarins sjálfs ekki sízt vegna þess, að hinn
kunni forstjóri Paul Bern framdi sjálfsmorð. Eitt er víst — reynsla Halldórs
af amerískum kvikmyndaiðnaði skildi eftir hjá honum ekki alllitla beiskju.
(Sbr. grein mína „Laxness och filmen“, Bonniers litterara magasin, 1. hefti
1955.)
Laxness hafði líka unnið að því að þýða Vejarann mikla á ensku og koma
honum út í Ameríku. En þrátt fyrir milligöngu kunningja hans og vinar. Up-
tons Sinclair, sem mælti með verkinu hjá bókaútgáfunni Alfred A. Knopf, New
York, var bókin aldrei gefin út. Eitt síðasta verk Halldórs í Vesturheimi var að
skrifa forlaginu Dorrance Company, Philadelphia, til þess að bjóða því Vefar-
ann mikla; en í því bréfi, dagsettu 22. október 1929, segist hann vera vant við
látinn, „sailing for Germany from Los Angelas on the lst of November“. En
líklega hefur þetta verið örþrifaráð, sem höfundurinn hefur haft litla trú á
sjálfur. Þannig misheppnaðist tilraun hans að ná fótfesti á hinum ameríska
bókamarkaði. Þessi úrslit hafa auðvitað ekki verið til þess fallin að örva bjart-
sýni hans um hæfileika sína og framtíð.
Á síðasta ári Halldórs í Bandaríkjunum varð hann einnig fyrir óþægindum
af öðru og óvenjulegra tagi. Það reis nefnilega illkynjuð deila út af grein hans
í Alþýðublaðinu 27. desember 1928, „Upton Sinclair fimtugur“, endurprent-
aðri í vesturíslenzka blaðinu Heimskringlu 30. janúar 1929.
Greinarhöfundur minnist m. a. á söguna Boston, sem fjallar um aftöku
Sacco og Vanzetti og aðdraganda hennar: „Þessir saklausu verkamenn voru
drepnir í fyrra eftir óslitnar píslir og meiðíngar í 7 ár, og hefir þessi réttarfars-
glæpur vakið andstygð alls hins siðaða heims.“ Um hið pólitíska þroskaleysi
amerískrar alþýðu kemst Halldór þannig að orði:
Það er einkum til marks um mentunarleysið í Ameríku, hve grandgæfilega fólki er vamað
þess að afla sér nokkurra upplýsínga um þjóðfélagsmál. í þeim efnum er hver 100%
Ameríkumaður hreinn bjálfi. Allar þær bamalegu og úreltu hugmyndir, sem fólk hér hefir
um þjóðfélag og stjórnmál, gera það að verkum, hve Evrópumönnum hættir til að líta niður
á Amerikumanninn og álíta hann fífl.
En Upton Sinclair er svarinn fjandmaður þessarar heimsku og fáfræði landa
sinna, og betri heimildir um Ameríku en bækur hans ófáanlegar, enda í hinni
menntuðu Evrópu svo til „enginn amerískur höfundur lesinn, nema hann“.
Grein þessi varð til þess, að nokkrir Vesturíslendingar tóku upp þykkjuna
310